اختلال توهم چیست و چه علائمی دارد؟

برای افرادی که گرفتار توهم می‌شوند شناسایی مرز بین واقعیت و تخیل دشوار می‌شود و این امر می‌تواند زندگی آن‌ها و حتی نزدیکانشان را به مخاطره بیاندازد. روان‌پریشی، پارانوئید، توهم یا هر نامی که روی این اختلال بگذاریم دیدن و شنیدن چیزهایی است که واقعیت ندارد، این حالت می‌تواند علل و عوامل مختلفی داشته باشد. افرادی که تصاویر غیر واقعی می‌بینند یا صداهایی با منبع نامشخص می‌شنوند باید این اختلال را جدی بگیرند و هرچه سریع‌تر با یک متخصص تماس بگیرند. در این مطلب سایت دکتر دشتکی تلاش می‌کنیم شما را بیشتر با این حقیقت که اختلال توهم چیست آشنا کنیم و به این سوال که چه علائمی دارد پاسخ کامل دهیم.

اختلال توهم چیست و علائم آن کدام است؟

اختلالات توهم‌ با دیدن توهم آغاز می‌شود در این حالت فرد به چیزهایی باور دارد که درست نیست و برپایه واقعیت بنا نشده است. دیدن توهم در برخی موارد مثل تب بالا و مسموم شدن به شکل هذیان گویی بروز کند که یکی از عوارض بیماری است و پس از درمان برطرف می‌شود. در شرایطی فرد دچار بیماری توهم و اختلالات ناشی از آن است که ادراکات و تجربیات اشتباه مستمر باشند و کیفیت زندگی او را پایین بیاورند.

فرد هنگام بروز نشانه‌های اولیه بیماری زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد و گاهی هذیان گویی در او مشاهده می‌شود اما در طولانی مدت عملا تمایز بین حقیقت و توهم برای او دشوار شده و قادر به ادامه زندگی طبیعی خود نخواهد بود. این افراد یک اتفاق را تجربه می‌کنند در حالی که اصلا رخ نداده است.

توهم ممکن است در تمامی حواس پنجگانه انسان و ذهن او رخ دهد و شخص را با شرایط دشواری رو‌به‌رو کند. انواع توهم عبارتند از:

توهم ذهنی

یکی از آزاردهنده‌ترین انواع توهم است که در آن فرد در مورد محیط پیرامون و اطرافیانش دچار شک و شبهه می‌شود این حالت ممکن است با تصور پیدا شدن یک عاشق دلباخته از بین افراد مشهور همراه باشد که توهم اروتیک نامیده می‌شود. گاهی فرد نسبت به همسر و نزدیکانش دچار تردید می‌شود که باعث می‌شود تصور وجود رقیب عشقی یا خیانت داشته باشد که توهم حسادت خوانده می‌شود و در نهایت حتی ممکن است فرد همواره از اینکه کسی به جان او سوء قصد کند یا قصد آسیب زدن داشته باشد نگران باشد. در این حالت شخص دچار توهمات آسیب شده است.

توهم دیداری

توهم بینایی یا دیداری فرد را وادار به دیدن افراد، رنگ‌ها و اجسامی می‌کند که وجود خارجی ندارند. در این شرایط وقتی فرد بیمار به اطراف نگاه می‌کند روی لباس و بدن خود و دیگران لک رنگ یا چیزهایی می‌بیند که وجود ندارند. گاهی توهم به صورت مشاهده حیوانات و اشخاصی نمایان می‌شود که اگرچه برای او خیلی واقعی هستند اما وجود خارجی ندارند.

توهم شنیداری

شنیدن صداهایی که دیگران قادر به شنیدن آن‌ها نیستند شکایت اصلی افراد مبتلا به توهم است. گاهی افراد خود را مطیع صداهایی معرفی می‌کنند که در سر آن‌ها وجود دارد و دیگران درکش نمی‌کنند.

توهم لامسه

احساس اینکه جانوری مثل سوسک یا موش روی بدن فرد حرکت می‌کند از شایع‌ترین نشانه‌های این توهم است، گاهی فرد تلاش می‌کند مورچه یا جانوری که روی پوست او حرکت می‌کند را بردارند درحالی که دیگران آن را نمی‌بینند.

توهم چشایی

در این حالت فرد هنگام صرف غذا، آب یا حتی میوه طعم‌هایی ناخوشایندی مثل خون، ادار یا مدفوع را احساس می‌کند. این طعم‌های ناشناخته لذت غذا خوردن را از فرد گرفته و گاهی او را دچار بی‌اشتهایی می‌کند.

توهم بویایی

در این شرایط فرد بوی چیزهایی را استشمام می‌کند که گاهی حتی قابل بوییدن هم نیستند. مثل احساس کردن بوی خیانت، حضور شیطان یا ارواح که دیگران قادر به مشاهده و درک آن نیستند.

در برخی موارد فرد بیمار ترکیبی از چند اختلال توهمی را همزمان بایکدیگر تجربه می‌کند که باعث می‌شود توهمات بسیار طبیعی و مخلوط با واقعیت دیده شود. تا اینجا به طور کلی بررسی کردیم که اختلال توهم چیست چیست حال بهتر است به بررسی علائم و نشانه‌های آن بپردازیم.

علائم و نشانه‌های توهم در چه کسانی و به چه شکل بروز پیدا می‌کند؟

فردی که با این اختلال درگیر شده ممکن است هذیان گویی کند یا باشخصی صحبت داشته باشد که دیگران آن را نمی‌بینند. توهم‌های عجیب و غریب شایع‌ترین علامت این بیماری است که اغلب اطرافیان از روی آن متوجه شرایط بحرانی بیمار می‌شوند. در این شرایط فرد ممکن است سرخوشی یا بی‌حالی شدید را تجربه کند. حالت‌های عصبی و پرخاشگری از خود بروز دهد. شکایت از طعم‌های ناخوش‌آیند، بوهای عجیب یا صداهایی که منشا آن‌ها مشخص نیست هم همگی زنگ خطری برای توهم دیدن افراد است. در نهایت فرد ممکن است از لمس شدن‌های عجیب یا دیدن حیوانات، اشخاص، نورها یا اشکالی شکایت کند که دیگران آن را درک نمی‌کنند.

توهم در شرایط مختلفی مثل افزایش سن یا بارداری ممکن است به سراغ افراد بیاید. کودکان، نوجوانان و سالمندان همگی در معرض ابتلا به توهم هستند اما آنچه شانس ابتلا به توهم را در افراد به میزان قابل توجهی بالا می‌برد ژنتیک است. اشخاصی که در خانواده آن‌ها سابقه ابتلا به توهم وجود دارد بیش از دیگران درمعرض این بیماری هستند.

گاهی برخی اختلالات روانی دیگر مثل افسردگی خود می‌تواند شرایط ابتلا به توهم را فراهم کند. سبک زندگی غلط مصرف بالای الکل و مواد مخدر هم ریسک ابتلا به اختلالات توهم‌زا را بالا می‌برد. افرادی که شرایط روحی سخت همراه با استرس بالا را تجربه می‌کنند مثل شرایط ناشی از مشکلات مالی، طلاق، از دست دادن نزدیکان و مانند آن هم در برابر توهم آسیب پذیرتر هستند.

اختلالات توهمی به چه سبب شکل می‌گیرند؟

علل و عوامل مختلفی در شکل‌گیری اختلال توهم تاثیرگذار هستند. اختلالات روانی حاد مثل افسردگی، دوقطبی و اسکیزوفرنی معمولا با توهم همراه است یا با توهم‌های دیداری و شنیداری شناسایی می‌شوند. افرادی که خواب ناکافی دارند، مدام در معرض استرس هستند و اختلالات جسمی مختلفی مثل سکته یا صرع دارند هم ممکن است دچار توهم شوند.

پارکینسون، دمانس و تومور مغزی هم ممکن است باعث توهم و اختلالات ناشی از آن شوند. مصرف برخی داروها هم ممکن است باعث بروز توهم در فرد شود که به محض ترک مصرف دارو اختلال برطرف می‌شود. افرادی که به دلایل مختلف در انزوا به سر می‌برند مثل مهاجرانی که تازه به کشور جدید قدم گذاشتند، معلولان یا افرادی که اختلال بینایی و شنوایی دارند هم بیش از سایرین در خطر درگیری با توهم هستند. برای درمان توهم شناسایی علل و ریشه آن بسیار مهم است به همین دلیل درمانگران معمولا از طریق پرسیدن سوالات مختلف سعی می‌کنند قبل از هر گونه تجویز یا ارائه راهکارهای درمانی ریشه بیماری را شناسایی کنند. بنابراین شناخت اینکه اختلال توهم چیست برای افراد عادی و حتی کارشناسان همیشه هم کار ساده‌ای نخواهد بود.

توهم به چه شکل زندگی فرد بیمار را دگرگون می‌کند؟

متاسفانه اختلال توهم قابل پیشگیری نیست و اگر به موقع شناسایی نشود ممکن است مشکلات مختلفی را برای فرد بیمار ایجاد کند. شخص ممکن است آسیب‌های جسمی مختلفی به خود وارد کند. قادر به حضور در اجتماع نخواهد بود و حتی ممکن است کار خود را از دست بدهد.

این افراد به سبب توهماتی که می‌بینند ممکن است رفتار ضد اجتماعی و خشونت از خود بروز دهند یا مرتکب جرم‌های مختلفی شوند. احساس ترد شدن و عدم درک از سوی جامعه فشار روحی زیادی را به این افراد وارد می‌کند که ممکن است باعث افسردگی و انواع بیماری‌های روحی و جسمی شود.

داشتن یک سبک زندگی سالم، خوابیدن به اندازه، مصرف مواد غذایی طبیعی و دوری از استرس می‌تواند کمک کند فرد عوارض بیماری را کنترل کند. بهترین راهکار درمان و مقابله با توهم مراجعه به پزشک متخصص است. فرد باید به محض اینکه علائم بیماری مثل شنیدن صداهای غیرواقعی یا دیدن صحنه‌های غیرطبیعی را مشاهده کرد به پزشک مراجعه کند. اگر در اطراف خود افرادی را دارید که هذیان گویی دارند و به نظر می‌رسد چیزهای غیرواقعی می‌بینند یا می‌شنوند باید هرچه سریع‌تر آن‌ها را به یک مرکز درمانی ببرید.

اختلال توهم چطور تشخیص داده می‌شود؟

برای تشخیص توهم آزمایش خاصی وجود ندارد به همین دلیل زمانی که فرد به پزشک مراجعه می‌کند معمولا شرح کامل علائم بیماری و سوابق پزشکی او دریافت می‌شود. متخصص اعصاب و روان بهترین گزینه برای بررسی اشخاصی است که توهم دارند او گاهی از طریق معاینه فیزیکی فرد و برخی آزمایش‌ها مثل آزمایش خون یا عکس‌برداری پزشکی سعی می‌کند بیماری‌هایی احتمالی مثل آلزایمر و صرع را چک کند تا ریشه توهم فرد شناسایی شود.

در این شرایط متخصص به دنبال این است که بفهمد فرد یک یا چند توهم دارد و این حالت چقدر طول می‌کشد. آیا اعضای خانواده فرد تجربه چنین بیماری‌ای را داشتند. بیماری چقدر روی زندگی فرد تاثیر می‌گذارد مضمون هذیان‌ها چیست و چه عواملی آن را تشدید می‌کند.

علائم و نشانه‌هایی که در فرد وجود دارد بهترین راهنمای متخصص است که بیماری را شناسایی کند. در این شرایط فرد نمی‌تواند بین واقعیت و توهم مرزی قائل شود او از شنیدن صداها یا دیدن تصاویری صحبت می‌کند که هیچ نشانه خارجی ندارند.

اختلال توهم چطور درمان می‌شود؟

بسته به شدت بیماری و ریشه آن راهکارهای مختلفی برای درمان توهم ارائه می‌شود. درمان‌های دارویی و شرکت در جلسات روان‌درمانی مرسوم‌ترین راهکارهای مقابله با این بیماری است. دارویی که برای درمان توهم ناشی از مصرف زیاد الکل و مواد مخدر تجویز می‌شود با داروی توهمات ذهنی بسیار متفاوت است. پس از درک اینکه اختلال توهم چیست به طور کلی راهکارهای درمانی توهم را می‌توان به موارد زیر تقسیم بندی کرد:

درمان دارویی

توهم ناشی از کهولت سن که با آلزایمر همراه است معمولا با داروهای آلزایمر درمان می‌شود. داروهای سنتی ضد روان‌پریشی مثل فلوفنازین، هالوپریدول و دوکسپین با مسدود کردن گیرنده‌های دوپامین مغز فرد را درمان می‌کنند. داروهای ضد روان‌پریشی آتیپیکال مثل آریپیپرازول، آسناپین و کلوزاپین که عوارض کمتری از داروهای قدیمی دارند گیرنده‌های دوپامین و سروتونین را مسدود می‌کنند.

جراحی

اگر ریشه توهمات تومور مغزی باشد معمولا عمل جراحی و برداشتن تومور بهترین راهکار درمانی برای فرد است که باید تحت نظر متخصص انجام شود.

روان درمانی

در جلسات مشاوره روانشناس به فرد کمک می‌کند ریشه مشکلات خود را شناسایی کرده و بهتر بتواند با آن برخورد کند. در این جلسات استرس و اضطراب فرد به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند که در درمان توهم بسیار اثرگذار است.

استفاده از دستگاه rTMS

طی سال‌های اخیر استفاده از دستگاه rTMS به عنوان جایگزین خوبی برای درمان‌های دارویی پیشنهاد می‌شود. این دستگاه در کوتاه‌ترین زمان اثرگذاری بالایی دارد و در عین حال عوارض مصرف داروهای شیمیایی را هم به همراه ندارد.  این دستگاه بسیار ایمن است و با تحریک مغناطیسی مکرر جمجمه کار می‌کند. فرد هیچ درد خاصی را احساس نمی‌کند بلکه امواج کنترل شده ناحیه‌ای از مغز او که باعث توهم می‌شود را تحت تاثیر قرار می‌دهند. در این روش درمانی بیمار روی یک صندلی راحت می‌نشیند، کلاهی روی سر او گذاشته شده و جریان الکتریکی از این طریق به مغز می‌رسد.

نتیجه گیری

در این مطلب سعی کردیم به این سوال که اختلال توهم چیست پاسخ دهیم و شما را با علائم و راهکارهای درمانی این بیماری آشنا کنیم. به طور خلاصه این اختلال دیدن، شنیدن و بوییدن چیزهایی است که وجود خارجی ندارند. اگر علائم این بیماری را دارید یا در نزدیکان خود می‌بینید هرچه سریع‌تر با متخصص مشورت کنید تا از عوارض این بیماری پیشگیری شود. برای درمان این اختلال راهکارهای مختلفی وجود دارد که متخصص بسته به شرایط فرد و نیاز او راهکار مناسب را انتخاب می‌کند.