تحریک الکتریکی مستقیم مغزی یا tDCS چیست و چه کاربردی دارد؟
تحریک الکتریکی مستقیم مغزی یا همان tDCS یک روش غیرتهاجمی و ایمن برای تحریک مغز است. این روش، با استفاده از جریان الکتریکی ضعیف، فعالیت نورون‌ها را تنظیم می‌کند. در این مطلب، به بررسی کامل این فناوری، کاربردها، نحوه عملکرد، مزایا، محدودیت‌ها و پرسش‌های متداول پرداخته می‌شود. اگر دنبال این هستید که بدانید دستگاه tDCS چیست، چگونه کار می‌کند و هنگام درمان با این روش چه نکاتی را باید رعایت کنید، این مطلب وب سایت دکتر دشتکی پاسخ همه سوالات شما را می‌دهد.
tDCS چطور دستگاهی است؟
tDCS دستگاهی است که جریان مستقیم و ضعیفی (معمولاً بین ۱ تا ۲ میلی‌آمپر) را از طریق الکترودهایی که روی پوست سر قرار می‌گیرند، به مناطق خاصی از مغز منتقل می‌کند. این جریان به اندازه‌ای نیست که باعث تحریک مستقیم نورون‌ها شود، بلکه با تغییر پتانسیل غشای نورون‌ها، فعالیت آن‌ها را تسهیل یا مهار می‌کند. الکترودهای مثبت (آند) باعث افزایش تحریک‌پذیری نورون‌ها می‌شوند، در حالی که الکترودهای منفی (کاتد) فعالیت نورون‌ها را کاهش می‌دهند. tDCS مخفف Transcranial Direct Current Stimulation است که معنای «تحریک جریان مستقیم فرا جمجمه‌ای» را می‌دهد. این دستگاه در بهبود فرآیندهای شناختی و حرکتی مورد استفاده قرار می‌گیرد و چند سالی است که محبوبیت آن به دلیل روش‌های درمانی غیرتهاجمی در حال افزایش است. این دستگاه در تحقیقات نوروساینس (علوم اعصاب) مورد استفاده قرار می‌گیرد و در ارزیابی و درمان بسیاری اختلالات به کمک متخصصان می‌آید. این دستگاه کوچک قابل حمل با باتری کار می‌کند و به کمک کنترل پنلی که دارد تنظیم می‌شود. به کمک این پنل می‌توان زمان و شدت تحریک را تنظیم کرد. موقعیت دقیق الکترودها اهمیت زیادی دارد، حتی تغییرات بسیار کوچک در محل قرارگیری الکترودها می‌تواند نتایج متفاوتی ایجاد کند. برای اثربخشی و ایمنی بیشتر، بهتر است توسط متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک آموزش‌دیده برنامه‌ریزی شود.
کاربردهای بالینی و غیرپزشکی دستگاه tDCS
دستگاه tDCS برای درمان اختلالات و بیماری‌های مختلفی مورد استفاده قرار می‌گیرد. لازم به ذکر است که هر روز به تعداد اختلالاتی که با کمک این دستگاه بهبود می‌یابند افزوده می‌شود. در ادامه چند مورد مهم از این اختلالات را با هم بررسی می‌کنیم.
۱. درمان افسردگی
تحقیقات نشان داده‌اند که tDCS می‌تواند به کاهش علائم افسردگی کمک کند. این اتفاق به‌ویژه زمانی میسر می‌شود که جریان به ناحیه قشر پیش‌پیشانی چپ (DLPFC) اعمال می‌شود. مطالعه‌ای در دانشگاه شرق لندن نشان داد که استفاده از هدست tDCS در خانه هم می‌تواند بهبود قابل توجهی در علائم افسردگی ایجاد کند. اما این هرگز به آن معنی نیست که شما می‌توانید بدون تشخیص، تجویز یا نظارت متخصصین از این دستگاه استفاده کنید.
۲. توانبخشی پس از سکته مغزی
tDCS می‌تواند به بهبود عملکرد حرکتی بیماران پس از سکته مغزی کمک کند. با تحریک نواحی حرکتی مغز، این روش می‌تواند به بازسازی مسیرهای عصبی و بهبود کنترل حرکتی منجر شود.
۳. بهبود عملکرد شناختی
tDCS در مطالعاتی برای افزایش تمرکز، حافظه کاری و یادگیری سریع‌تر مورد بررسی قرار گرفته است. اگرچه نتایج امیدوارکننده‌ای به‌دست آمده، اما هنوز نیاز به تحقیقات بیشتری برای تأیید این اثرات وجود دارد. بسیاری از متخصصان به عنوان درمان تکمیلی برای بهبود عملکرد شناختی از این دستگاه کمک می‌گیرند.
۴. درمان دردهای مزمن
tDCS می‌تواند در کاهش دردهای مزمن مانند میگرن، فیبرومیالژیا و دردهای نوروپاتیک مؤثر باشد. با تنظیم فعالیت نورون‌های مرتبط با درد، این روش می‌تواند به کاهش احساس درد کمک کند.
۵. بهبود عملکرد حرکتی در بیماری پارکینسون
در بیماران مبتلا به پارکینسون، tDCS می‌تواند به بهبود تعادل، راه رفتن و کاهش علائم حرکتی کمک کند. تحقیقات نشان داده‌اند که تحریک نواحی خاصی از مغز می‌تواند به بهبود عملکرد حرکتی در این بیماران منجر شود.
از این دستگاه برای درمان آفازی یا زبان پریشی، اعتیاد و اسکیزوفرنی هم استفاده می‌شود. برخی دیگر از کاربردهای دستگاه تی دی سی اس عبارتند از:
- بهبود کیفیت خواب افراد
- بهبود توانایی‌های زبانی و کلامی
- تقویت حافظه و بهبود فرآیند یادگیری
- کاهش نشانه‌های اختلال بیش فعالی و کم توجهی
- بهبود آسیب دیدگی‌های قشاع مغزی و نخاع
tDCS چگونه عمل می‌کند؟
tDCS با اعمال جریان مستقیم و ضعیف به مغز، پتانسیل غشای نورون‌ها را تغییر می‌دهد. این تغییرات می‌تواند به افزایش یا کاهش تحریک‌پذیری نورون‌ها منجر شود، که به نوبه خود بر فعالیت‌های مغزی تأثیر می‌گذارد. به‌عنوان مثال، تحریک آندال می‌تواند فعالیت نورون‌ها را افزایش دهد، در حالی که تحریک کاتدال می‌تواند آن را کاهش دهد. این دستگاه الکترودهایی در اختیار دارد که به وسیله گیره‌هایی روی سر قرار می‌گیرد، بعضی از مدل‌های دستگاه هم سربندی دارد که روی سر ثابت می‌شوند.
یک قرن پیش فردی به نام آلبرد از تحریک پذیری مغز به این روش استفاده کرد و پس از آنکه تاثیرگذاری آن تایید شد در قرن هجدهم توسط دانشمندانی مثل ولتا و گلوانی مورد بررسی و تایید قرار گرفت. امروزه جهت بازتوانی عصبی، بهبود شناخت و درمان اختلالات روانی می‌توان از این دستگاه استفاده کرد.
تفاوت بین تحریک آندی و کاتدی که در این دستگاه مورد استفاده قرار می‌گیرد به صورت زیر است:
تحریک آندی (Anodal) معمولا باعث افزایش فعالیت نورون‌ها می‌شود.
تحریک کاتدی (Cathodal) اغلب فعالیت را کاهش می‌دهد.
بسته به نوع بیماری یا هدف درمان، یکی از این دو یا ترکیبی از هر دو به کار می‌رود.