انسان دارای مجموعه‌ای از افکار، رفتار و احساسات است که به طور کلی به آن روان گفته می‌شود. اگرچه تعریف دقیقی برای مفهوم گسترده روان ارائه نشده اما سلامت آن برای حفظ تعادل زندگی بسیار مهم است و همواره مورد توجه متخصصان، کارشناسان و علاقه‌مندان قرار گرفته است. بسیاری از مردم نگرانی‌هایی درمورد سلامت روان خود و عزیزانشان دارند، اگر می‌خواهید بدانید اختلال روانی چیست و چه افرادی درگیر آن می‌شوند این مطلب سایت دکتر دشتکی برای شما آماده شده است.
اختلال روانی چیست؟
به شرایطی که رفتار، افکار واحساسات فرد را تحت تاثیر قرار داده و روی درک فرد از دنیای اطرافش تاثیر می‌گذارد اختلال روانی گفته می‌شود. اختلالات روانی طیف گسترده و بسیار متنوعی دارند که معرفی و شناخته همه آن‌ها به وقت بسیار زیادی نیاز دارد.
به طور کلی اختلال روانی روی شرایط روزمره زندگی فرد تاثیر گذاشته انجام امور را برای او دشوار می‌کند به نحوی که کار، روابط و فعالیت‌های اجتماعی او مختل شده و سلامت روان فرد با مخاطره مواجه می‌شود. افرادی که اختلال روانی دست به گریبان هستند در محیط کار، دانشگاه و حتی مدرسه نمی‌‌توانند فعالیت معمول خود را انجام دهند و به همین دلیل با مشکلات مختلفی رو‌به‌رو می‌شوند.
مردم اغلب اختلال روانی را جایگزین واژه‌هایی مثل بیماری روانی، اختلالات روانشناسی یا اختلالات روانپزشکی می‌کنند و معمولا مفهوم یکسانی برای این واژه‌ها در نظر می‌گیرند.
چه چیزی اختلال روانی محسوب نمی‌شود؟
از آنجا که مردم بسیاری حالات روحی و شرایط گذرا را با اختلالات روانی اشتباه می‌گیرند وقتی می‌خواهیم ببینیم اختلال روانی چیست قبل از هر اقدامی باید مشخص کنیم چه چیزهایی شامل اختلالات روانی نمی‌شود. پاسخ‌هایی که افراد به یک شرایط استرس‌زا مثل مرگ یک عزیز، از دست دادن شغل یا بیماری می‌دهند اختلال روانی به شمار نمی‌رود.
بنابراین افرادی که یکی از شرایط طبیعی و گذرای زندگی غم، اندوه، استرس یا خشم را تجربه می‌کنند و پاسخ‌ها متعادل و موقتی به آن نشان می‌دهند اختلال روانی ندارند و نباید آن‌ها را بیمار دانست.
تفاوت‌های فردی انسان‌ها که در شخصیت و خلق و خوی آن‌ها نمایان می‌شود و در محدوده طبیعی قرار دارند هم شامل اختلالات روانی نمی‌شوند. سبک تفکر و پردازش اطلاعات افراد ممکن است یکسان نباشد و به سبب تفاوت نگرش و تفاوت میان افراد نمی‌توان برچسب اختلال به آن‌ها زد. دانستن همین نکات ساده تعیین مرز اختلال روانی با تفاوت‌های فردی را به سادگی امکان پذیر می‌کند.
چه عواملی سبب شکل گیری اختلال روانی می‌شود؟
نمی‌توان برای شکل‌گیری اختلالات مختلف و متنوع روانی یک دلیل واحد در نظر گرفت اما مجموعه‌ای از عوامل محیطی، ژنتیکی، زیستی و روانشناختی می‌توانند سبب درگیری فرد با انواع اختلالات روانی شوند در اینجا به متداول‌ترین عوامل و دلایل شکل‌گیری اختلالات روانی اشاره می‌کنیم:
محیط زندگی
افرادی که در محیط‌های نامناسب و غیرطبیعی زندگی کردند به ویژه دوران کودکی خود را در محیط نامناسبی که در معرض انواع سوء رفتارها و بی‌توجهی بودند سپری کردند معمولا مستعد ابتلا به اختلالات روانی هستند.
عوامل ژنتیکی
افرادی که در خانواده نزدیک افراد دارای بیماری روانی داشتند بیشتر از سایرین ممکن است در خطر ابتلا به بیماری‌های روانی باشند.
تجربه تروما و استرس
درگیری با تروما و استرس شدید می‌تواند ریسک ابتلا به انواع اختلالات روانی را بالا ببرد. مشکلات مالی، ازدست دادن شغل، شکست در روابط، تجربه خشونت خانگی و مواردی از این دست می‌تواند سلامت روان هر فردی را تهدید کند.
عوامل بیولوژیکی
تغییرات هورمونی و درگیری با بعضی بیماری‌ها هم ممکن است باعث افزایش خطر ابتلا به برخی اختلالات روانی شوند.
به هم خوردن تعادل شیمیایی
تغییرات شیمیایی در مغز که باعث به هم خوردن تعادل مواد شیمیایی مغز می‌شوند و تعادل در انتقال دهنده‌های عصبی را به هم می‌زنند ریسک ابتلا به بیماری‌های روانی را افزایش می‌دهند. سطح سروتونین، دوپامین و … باید در مغز متعادل باشد تا فرد تعادل خود را حفظ کند.
اعتیاد به مواد مخدر و الکل
تحقیقات نشان داده سوء مصرف مواد مخدر و اعتیاد به الکل می‌تواند باعث درگیری افراد با برخی اختلالات روانی مثل دوقطبی یا روان‌پریشی شود.
اصلی‌ترین علائم اختلال روانی کدام است؟
علائم و نشانه‌های اختلالات روانی بسیار متنوع و متفاوت هستند و بسته به نوع اختلال و میزان شدت آن از فردی به فرد دیگر متفاوت هستند، بنابراین داشتن یک یا چند علامت به معنی داشتن اختلال روانی نیست با این وجود اگر علائم زیر در فردی مشاهده شد و به مدت طولانی تغییری در رفتار او مشاهده نشد بهتر است هرچه سریع‌تر با متخصص مشورت شود و وضعیت سلامت روان او مورد ارزیابی قرار گیرد.
- احساس غم و اندوه به همراه افسردگی
- تغییر در رفتار
- اضطراب
- استرس بالا
- تغییر در اشتها
- تغییر در میل جنسی
- تحریک پذیری بالا
- مشکلات خواب
- مصرف مواد مخدر
- مشکل در تمرکز و تفکرات آشفته
- توهم، هذیان، اشکال در مرز گذاشتن بین واقعیت و توهم
- مشکلات جسمی مثل درد معده، تپش قلب و… که منشا پزشکی ندارند
- احساس گناه شدید به همراه ترس و نگرانی شدید
- خستگی مداوم و کمبود انرژی
- تغییرات شدید خلق و خو
- صحبت در مورد خودکشی و تمایل به آن
- از دست دادن علاقه و دوست نداشتن دوست داشتنی‌های همیشگی
آیا ممکن است کودکان درگیر اختلال روانی شوند؟
متاسفانه درگیری با اختلالات روانی سن و سال مشخصی ندارد و کودکان هم ممکن است با این مشکلات دست به گریبان شوند. برای کسانی که می‌خواهند بدانند اختلال روانی چیست دانستن این نکته حیاتی است. نادیده گرفتن علائم اختلالات روانی در کودکان ممکن است بسیار آسیب‌زا باشد و در آینده آن‌ها را با مشکلات مختلفی درگیر کند به همین سبب در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر فرد باید هرچه سریع‌تر با یک متخصص مجرب مشورت کند.
- ناتوانی در تعامل با همسالان و دوست یابی
- تغییر در وضعیت تحصیلی و افت آن
- عصبی بودن مداوم و ناتوانی در کنترل احساسات
- بی‌توجهی به سرگرمی‌ها و علایق همیشگی کودک
- کابوس‌های شبانه
- مشکل در تمرکز داشتن و ناتوانی در یکجا نشستن
- پیروی نکردن از قوانین، پرخاشگری و خشم مکرر
رایج‌ترین اختلالات روانی کدامند؟
اختلالات روانی طیف بسیار گسترده‌ای دارند که در اینجا به برخی از شایع‌ترین آن‌ها اشاره می‌شود:
اختلالات خلقی
بیماری‌های روانی هستند که تغییرات پایدار و قابل توجه در خلق و خو، احساسات و سطح انرژی فرد را به همراه دارند. افراد درگیر با این بیماری‌ها دوره‌های مختلف نوسانات خلقی، غم و اندوه یا شادی بیش از اندازه را تجربه می‌کنند. این تغییر شرایط به حدی است که روی زندگی روزمره آن‌ها تاثیر منفی می‌گذارد. افسردگی یکی از شاخته شده‌ترین انواع این اختلال است اگر می‌خواهید اطلاعات بیشتری در این خصوص به دست آورید حتما مطلب نقشه مغزی فرد افسرده چگونه است و چه تفاوتی با فرد سالم دارد؟ را مطالعه کنید.
اختلالات اضطرابی
اختلالات اضطرابی که از مرسوم‌ترین اختلالات روانی به شمار می‌آیند معمولا با اضطراب، ترس و نگرانی بیش از اندازه همراه هستند، افراد درگیر با این اختلال به شکل پیوسته با این حالت‌های احساسی مواجه هستند به نحوی که اضطراب توان فعالیت و حتی تصمیم‌گیری منطقی را از آن‌ها می‌گیرد. این افراد ممکن است علائم جسمی مثل تپش قلب، تعریق و وحشت زدگی را هم تجربه کنند.
اختلالات شخصیت
اختلالات شخصیتی در تفکر، احساسات، تعاملات اجتماعی و رفتار افراد تاثیر می‌گذارند. این اختلال در دوران سنی مختلف از نوجوانی تا بزرگسالی ممکن است بروز کند و معمولا علائم آن پایدار هستند. این اختلالات معمولا به راحتی قابل درمان نیستند و عملکرد شخصی و اجتماعی فرد را مختل می‌کنند.
اختلالات مرتبط با تروما
در نتیجه یک حادثه یا رویداد استرس‌زا و آسیب رسان مثل تصادف، مرگ عزیزان، تعرض و غیره ممکن است فرد دچار اختلالات مختلف روانی شود که تاثیرات عمیقی روی زندگی او می‌گذارند. در این شرایط فرد حتما باید از متخصص کمک بگیرد تا بتواند علائم اختلال را کنترل کرده و مسیر بهبودی را طی کند.
اختلالات خوردن
گاهی مصرف مواد غذایی مضر، کم خوری یا پرخوری، دفع غذا از طریق روش‌های ناسالم مثل سوء مصرف ملین‌ها، واداشتن به استفراغ یا ورزش بیش از اندازه سلامت جسمی فرد را به خطر می‌اندازد. اختلالات خوردن تنها با کمک متخصص درمان می‌شود و اگر جدی گرفته نشوند مشکلات جسمی و روحی بسیاری برای فرد به همراه دارند.
اختلالات روان‌تنی
مشکلات و علائم جسمی هستند که در نتیجه اختلالات روانشناسی بروز می‌کنند. علائم جسمی فرد گاهی در نتیجه مشکلات روانشناسی تشدید شده یا شکل می‌گیرند. استرس و اضطراب به همراه مشکلات روانی مختلف ممکن است باعث شکل گیری علائم شوند و برای درمان آن‌ها حتما باید ریشه مشکل شناسایی و درمان شود. فرد معمولا مشکلات گوارش، تپش قبل، خستگی و سردرد را تجربه می‌کند و آزمایشات پزشکی دلیل خاصی برای این مشکلات شناسایی نمی‌کنند.
آیا اختلالات روانی قابل پیشگیری هستند؟
راه ساده و مطمئنی برای پیشگیری از اختلالات روانی وجود ندارد اما انجام اقدامات پیشگیرانه و تلاش برای کنترل استرس می‌تواند به کاهش علائم و پیشگیری از بیماری کمک کند. حتما باید به علائم هشدار دهنده توجه شود و افراد در صورت مشاهده علائم به متخصص مراجعه کنند تا بیماری تشدید نشود. دریافت مراقبت‌های پزشکی، کمک گرفتن از دیگران و انجام روتین‌های خود مراقبتی به کاهش علائم و پیشگیری بیماری‌های روانی کمک می‌کند. برخی اقدامات که پیشگیری از بیماری روانی کمک می‌کنند عبارتند از:
- از الکل یا مواد مخدر استفاده نکند
- گروه دوستان و اعضای خانواده نزدیک حفظ شوند و به تعامالات اجتماعی اهمیت داده شود
- تغذیه سالم داشت و فرد به آنچه می‌نوشد و می‌خورد توجه داشته باشد
- در طول روز زمانی را به استراحت و انجام روش‌های مرسوم کاهش استرس اختصاص دهد
- در صورت داشتن سابقه اختلال روانی در خانواده به صورت مستمر با متخصص در ارتباط باشد
نتیجه گیری
بسیاری افراد که به سلامت روان خود اهمیت می‌دهند می‌خواهند بدانند اختلال روانی چیست. هرگونه تغییر در رفتار، احساسات و تفکر انسان که روال روزمره او را مختل کند و سلامت روان او را به خطر اندازد، ممکن است با اختلال روانی مرتبط باشد. برای تشخیص اختلال روانی مطالعه چند کتاب یا جستجو در اینترنت کفایت نمی‌کند بلکه مشورت با متخصص و انجام جلسه‌های درمانی یک امر ضروری است.