اختلال کم‌توجهی بیش‌فعالی (ADHD) در کوکان یکی از شایع‌ترین اختلالات است که گاهی با جنب و جوش بالای کودکان یا حتی پرانرژی بودن آن‌ها اشتباه گرفته می‌شود. طی سال‌های اخیر گاهی به کودکان پر انرژی و فعال بدون مشورت با متخصص برچسب بیش فعالی می‌زنند و حتی متاسفانه برای درمان از داروهای مختلف بدون تجویز استفاده می‌کنند که امری بسیار خطرناک است. اگر می‌خواهید بدانید بیش فعالی در کودکان چیست و چه علائمی دارد این مطلب سایت دکتر دشتکی را تا آخر دنبال کنید.
بیش فعالی در کودکان چیست و چطور باید آن را شناخت؟
بیش فعالی (ADHD) یا اختلال نقص توجه یک مشکل رفتاری است که اغلب با بازیگوشی زیاد، فعالیت بالا و رفتارهای تکانشی شناخته می‌شود. این مشکل رفتاری طیف گسترده‌ای دارد و از خفیف‌ترین تا شدیدترین حالت ممکن است در کودکان مختلف بروز پیدا کند. این اختلال انواع مختلفی دارد و ممکن است از نقص توجه و تمرکز تا مشکل در متمرکزماندن به اشکال متفاوت کودک را درگیر خود کند.
بیشتر کودکان بازیگوش هستند و به اقتضای سن خود ممکن است هیجانات مختلفی را تجربه کنند که مانع تمرکز آن‌ها شود این به خودی خود اختلال نیست اما اگر علائم شدت داشته باشد و زندگی روزمره کودک را مختل کند باید متخصص بررسی کرده و ریشه امر را شناسایی کند.
کودکان بیش فعال لحظه‌ای آرام و قرار ندارند از عهده انجام یک کار ساده بر نمی‌آیند، برای آن‌ها سخت است که مدتی جایی بنشینند و یک فعالیت تمرکزی مثل نقاشی کشیدن انجام دهند. پیروی از دستورالعمل‌های هر چند ساده برای آن‌ها دشوار بوده و خیلی دوست دارند در هرشرایطی و بدون در نظر گرفتن وضع و حال دیگران صحبت کنند.
شناخته‌شده‌ترین علائم بیش فعالی در کودکان چیست؟
این کودکان علائم اختلال را در شرایط و مکان‌های مختلف مثل مدرسه و خانه نشان می‌دهند و علائم بیماری در فعالیت‌های مختلف روزمره مثل ارتباط برقرار کردن با دیگران و انجام کارهای مدرسه قابل مشاهده است. اگر این اختلال در کودکان به موقع درمان نشود می‌تواند مشکلات جدی برای آن‌ها ایجاد کند و زندگی روزمره فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تشخیص به موقع این بیماری بسیار مهم است و می‌تواند از شدت گرفتن آن پیشگیری کند. در اینجا به برخی از شناخته شده‌ترین علائم اختلال کم‌توجهی یا بیش فعالی اشاره می‌کنیم:
عدم تمرکز
این کودکان برای مدت طولانی نمی‌توانند روی انجام یک کار یا فعالیت تمرکز داشته باشند.
حواس پرتی
کودکانی که با این اختلال درگیر هستند قادر نخواهند بود کاری را بدون حواس پرتی و با دقت بالا انجام دهند.
فراموش کردن وظایف
بیشتر این کودکان وظایفی که به آن‌ها محول شده را فراموش می‌کنند یا نمی‌توانند ترتیب انجام آن‌ها را به خاطر بسپارند.
قطع صحبت دیگران
کودکان بیش فعال صبر و حوصله گوش دادن به حرف دیگران را ندارند به همین دلیل نمی‌توانند تا پایان رسیدن صحبت یک نفر شنونده باشند و معمولا حرف دیگران را قطع کرده خودشان صحبت می‌کنند یا از محل خارج می‌شوند.
ناتوانی در یکجا نشستن
این کودکان نمی‌توانند برای مدتی هر چند کوتاه یک جا بنشینند و یک کار ساده مثل نقاشی کشیدن را انجام دهند آن‌ها فقط می‌خواهند بروند همین.
به زبان ساده‌تر اگر می‌خواهید بدانید بیش فعالی در کودکان چیست باید به این نکته توجه کنید که کودکان مبتلا به این اختلال سه مشکل اصلی دارند آن‌ها دائما بی‌توجه هستند، بیشتر از کودکان هم‌سن و سال خود فعالیت‌های تکانشی و تحرکی انجام می‌دهند. یادگیری و تمرکز برای آن‌ها ملال آور است و از آن گریزان هستند.
بیش فعالی (ADHD) یا اختلال نقص توجه چه انواعی دارد؟
متخصصان طیف گسترده‌ای از علائم را برای این اختلال روانی شناسایی کردند، اگر می‌خواهید بیشتر در مورد اختلالات روانی بدانید مطلب اختلال روانی چیست و چه کسانی درگیر آن می‌شوند؟ را هم بخوانید. به طور کلی اختلال بیش فعالی را در سه گروه زیر طبقه‌بندی می‌کنند:
بیش فعالی تکانشی (Predominantly hyperactive-impulsive)
همانطور که از نامش مشخص است این بیش فعالی بیشتر در رفتارهای تکانشی کودک بروز می‌کند.کودکان مبتلا به این نوع بیش فعالی معمولا وسط صحبت دیگران می‌پرند، دائم در حال تحرک هستند یا دست و پای خود را تکان می‌دهند و نمی‌توانند چیزی مثل انتظار و نوبت گرفتن برای انجام یک کار را تحمل کنند. تمرکز کردن برای این کودکان بسیار دشوار است و معمولا این علائم در رفتار آن‌های قابل مشاهده است:
- ناتوانی در حفظ آرامش
- صحبت کردن مداوم و پریدن در حرف دیگران
- ناتوانی در نوبت گرفتن و انتظار کشیدن
- فعالیت جسمی زیاد و بدون توقف
- بروز رفتارهای تکانشی
- بی‌قراری مستمر و دائم
اختلال نقص توجه (Predominantly inattentive)
کودکان درگیر با این نوع اختلال بیش فعالی مشکل عدم تمرکز دارند. آن‌ها قادر نیستند کاری را به اتمام برسانند یا از وظایف و دستوراتی که به آن‌ها محول شده پیروی کنند. کودکان به ویژه دختران بیشتر از سایر انواع بیش فعالی با این نوع اختلال درگیر هستند و از آنجا که تمایلی به حفظ نظم مدرسه و رعایت قوانین کلاس ندارند اختلال آن‌ها معمولا هنگام ورود به کلاس درس و مدرسه شناسایی می‌شود. برخی از شناخته شده‌ترین علائم این اختلال عبارتند از:
- بی‌دقتی
- پرت شدن مداوم حواس
- عدم دقت به جزئیات
- فراموشکاری مداوم و زیاد
- ناتوانی در رعایت نظم و برقراری انضباط
- بی‌توجهی به قوانین و مقررات
- ناتوانی در برقراری ارتباط چشمی
بیش فعالی ترکیبی (Combined hyperactive-impulsive and inattentive)
در این نوع بیش فعالی معمولا علائم دو نوع دیگر بیش فعالی به صورت همزمان در فرد بروز پیدا می‌کند و معمولا خود را به شکل فعالیت مستمر و کنترل نشده نشان می‌دهد و فرد قادر به تمرکز روی کار خاصی نیست به نحوی که انجام کارهای روزمره زندگی برای او دشوار می‌شود. رفتارهای کودک در این شرایط عدم تمرکز، رفتارهای تکانشی و حواس‌پرتی را نشان می‌دهد.
در صورتی که کودک مجموعه‌ای از این علائم را از خود نشان می‌دهد باید هرچه سریع‌تر نزد یک متخصص کاربلد و متبحر برده شود تا به بررسی دقیق روانشناختی فرد بپردازد و درگیر بودن او با اختلال، شدت درگیری و نوع آن را شناسایی کند. بیش فعالی معمولا قبل از ۱۲ سالگی و با ورود کودکان به مدرسه علائم و نشانه‌های خود را بروز می‌دهد، برخی کودکان در سن ۳ سالگی هم علائم این اختلال را بروز می‌دهند.
چرا کودکان به اختلال بیش فعالی یا نقص توجه دچار می‌شوند؟
مجموعه‌ای از عوامل ممکن است در شکل‌گیری این اختلال در کودک تاثیرگذار باشد متخصصان به طور کلی عوامل زیر را در شکل‌گیری اختلال بیش فعالی اثرگذار می‌دانند:
زایمان زودرس
به دنیا آمدن کودکان پیش از موعد مقرر در شکل‌گیری این اختلال اثرگذار است.
آسیب مغزی
کودکانی که به هر دلیل آسیب مغزی دیدند بیشتر از دیگران در معرض بیش فعالی قرار دارند.
مصرف الکل، دارو و تنباکو در دوران بارداری
رعایت برخی نکات در بارداری حیاتی است اما متاسفانه برخی از زنان باردار به این امر بی‌توجه هستند. تحقیقات نشان داده مصرف الکل، توتون و تنباکو توسط مادر در دوران بارداری ریسک ابتلای کودک به بیش فعالی را بالا می‌برد.
وزن پایین هنگام تولد
کودکانی که هنگام تولد وزنی پایین‌تر از سطح معمول و نرمال دارند بیش از سایرین ممکن است به بیش فعالی مبتلا شوند.
قرار گرفتن در معرض آلودگی‌های محیطی
قرار گرفتن مادر هنگام بارداری در معرض آلودگی‌های محیطی مثل سرب یا قرار گرفتن کودک در سنین پایین در معرض این آلودگی‌ها ممکن است منجر به بیش فعالی شود.
عدم درمان اختلال بیش فعالی چه خطراتی دارد؟
اختلالات روانی باید جدی گرفته شوند و در وقت لازم درمان شوند اگر به آن‌ها بی‌توجهی شود ممکن است عوارض جبران ناپذیری برای کودک به همراه داشته باشند. بسیاری افراد به ویژه والدین بدون توجه به علائم اختلال بیش‌فعالی کودک آن را بازیگوشی تعبیر می‌کنند که این امر در سنین بالاتر مشکلات جدی برای کودک ایجاد می‌کند برخی از مهمترین مشکلاتی که بی‌توجهی به این اختلال ممکن است برای کودک ایجاد کند عبارتند از:
عزت نفس پایین
به این کودکان برچسب خنگ و ناتوان زده می‌شود چراکه به دلیل مشکل عدم تمرکز نمی‌توانند یادگیری خوبی داشته باشند که در بزرگسالی منجر به کاهش عزت نفس می‌شود.
اختلال در یادگیری و افت تحصیلی
عملکرد ضعیف تحصیلی ناشی از مشکلات تمرکزی و یادگیری باعث می‌شود نتوانند همراه هم‌سالان خود تحصیل کنند، افت تحصیلی شدید گاهی آن‌ها را از تحصیل ناامید کرده و منجر به ترک تحصیل این کودکان می‌شود.
عدم کنترل احساسات
کودکان مبتلا به بیش فعالی در کنترل احساسات خود ضعیف هستند به همین سبب باید آموزش‌های لازم را دریافت کنند در غیر این صورت در بزرگسالی هم با مشکل کنترل احساسات مواجه شده و با عواقب آن درگیر هستند.
انجام کارهای خطرناک و آسیب زننده
کودک بیش فعال ریسک پذیری بالایی دارد و گاهی برای انجام کارهای خود بی‌پروا عمل می‌کند که سبب انجام کارهای خطرناک و آسیب زننده می‌شود اگر این کودک درمان نشود ممکن است به خود و دیگران صدمات جبران ناپذیری وارد کند.
مشکل در تعاملات اجتماعی
عدم درمان این اختلال فرد را در تعاملات اجتماعی و یافتن دوست با مشکل مواجه می‌کند که خود این امر باعث ایجاد حس تنهایی و مشکلات متعددی می‌شود.
اختلال بیش فعالی چطور درمان می‌شود؟
متخصص بعد از سنجیدن شرایط کودک و تعیین نوع اختلال ممکن است یکی از انواع روش‌های درمانی زیر را تجویز کند:
آموزش والدین
معمولا برای کودکان زیر ۶ سال قبل از هر چیز آموزش والدین در حوزه مدیریت رفتار در دستور کار قرار می‌گیرد. رفتار والدین در کنترل کودک و کاهش علائم بیماری تاثیر بسیاری دارد.
رفتار درمانی
رفتار درمانی یکی از گزینه‌های بسیار مهم در کنترل علائم بیماری و درمان کودکان مبتلا به (ADHD) به شمار می‌رود. این افراد در محیط مدرسه قادر نیستند با دیگران ارتباط برقرار کنند، یادگیری برای آن‌ها دشوار است و در محیط‌های آموزشی شرایط سختی را تجربه می‌کنند با کمک رفتار درمانی می‌توان رفتارهای مثبت آن‌ها را تقویت کرده و به حذف رفتارهای نامناسب و مشکل ساز آن‌ها که اغلب ناخواسته هستند کمک کرد.
دارو درمانی
مصرف برخی داروها کمک می‌کند که کودکان بتوانند علائم بیش فعالی را کنترل کرده و زندگی بهتری داشته باشند. البته مصرف این داروها حتما باید با تجویز پزشت و زیر نظر متخصص انجام شود.
روش‌های درمانی نوین نوروفیدبک و استفاده از دستگاه
برخی روش‌های درمانی جدید مثل نوروفیدبک و استفاده از دستگاه tDCS هم می‌تواند به کاهش علائم این اختلال و درمان آن کمک کند.
نتیجه گیری
در این مطلب به بررسی این موضوع پرداختیم که بیش فعالی در کودکان چیست و چه علائمی دارد. این اختلال یکی از شناخته شده‌ترین بیماری‌هایی است که کودکان را درگیر کرده و ممکن است روی زندگی آن‌ها تاثیر بگذارد. با شناسایی به موقع این اختلال و بکارگیری روش‌های درمانی مناسب می‌توان از گسترش آن پیشگیری کرد و به کودک یک زندگی طبیعی را هدیه داد. کودکان بیش فعال معمولا مشکل تمرکز و یادگیری دارند به همین سبب بی‌توجهی به مشکل آن‌ها ممکن است روی سرنوشت کودک تاثیرگذار باشد. انتخاب یک متخصص مجرب و یک مرکز درمانی حرفه‌ای بهترین کمکی است که والدین به این کودکان می‌کنند.