همه کودکان گاهی در برخورد با والدین خود لجباز می‌شوند حتی انسان‌های بالغ هم ممکن است گاهی لجباز شوند اما وقتی صحبت از اختلال لجبازی و نافرمانی در کودکان به میان می‌آید مشکلات رفتاری شدید و در مدت زمان طولانی مطرح است. کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند رفتارهایی از خود بروز می‌دهند که با سن آن‌ها تناسبی نداشته و بسیار چالش برانگیز است. در این مطلب سایت دکتر دشتکی به بررسی این اختلال، علائم و راهکارهای درمان آن می‌پردازیم تا انتهای مطلب همراه ما باشید.
اختلال لجبازی چیست؟
اختلال لجبازی و نافرمانی (Oppositional Defiant Disorder – ODD) در کودکان و نوجوانان ظاهر می‌شود و با رفتارهای پرریسکی همراه است که زندگی طبیعی فرد و خانواده او را تحت تاثیر قرار می‌دهد. افراد مبتلا به این اختلال در مورد قانون، مقررات و نیازهای اجتماعی مقاومت شدید نشان می‌دهند.
افراد مبتلا به این اختلال در مقابل بزرگ‌ترها به ویژه معلمان، مربیان، والدین و حتی همسالان خود رفتاری پرخاشگرانه و همراه با خصومت دارند. رفتار خصمانه کودکان و نوجوانان مبتلا به (ODD) تا جایی پیش می‌رود که از انجام کارهای روزمره خود و تکالیف مدرسه باز می‌مانند.
نباید این حالت را با لجبازی و کلافگی معمول کودکان اشتباه گرفت چراکه این رفتارها در بازه زمانی طولانی و با شدت بالا بروز می‌کند و معمولا هیچ دلیل قابل ذکر و منطقی برای رفتارهای فرد یافت نمی‌شود.
این اختلال معمولا در کودکان پسر بیش از دختران مرسوم است و طبق تحقیقات انجام شده ۲ تا ۶ درصد کودکان و نوجوانان را درگیر می‌کند. بسیاری از کودکان مبتلا به این اختلال با اختلالات دیگری هم دست به گریبان هستند که اگر به موقع درمان نشود ممکن است به اختلال سلوک منجر شود.
مهمترین علائم اختلال لجبازی (ODD) کدام است؟
در اینجا به برخی از شناخته شده‌ترین علائم اختلال لجبازی و نافرمانی اشاره می‌کنیم:
- مقاومت شدید در برابر قوانین و مقررات
- رعایت نکردن دستورات والدین، مربیان و سرپرستان
- خشونت شدید و مکرر
- ناتوانی در کنترل خشم و اعمال خشونت کلامی و فیزیکی نسبت به دیگران
- انداختن مسئولیت خشم و نافرمانی خود به عهده دیگران
- عدم توجه به نصیحت و راهنمایی بزرگ‌ترها
- مخالفت با بزرگ‌ترها، والدین و هر فرد صاحب قدرت و مقام
- ایجاد مشکل و درگیری در مدرسه و کلافه کردن مسئولان
- بی‌تفاوتی نسبت به دیگران و انداختن مسئولیت رفتارشان به دوش آن‌ها
چه چیزی باعث شکل گیری اختلال لجبازی در کودکان می‌شود؟
متخصصان کودکان بسیاری را مورد بررسی قرار دادند و عوامل زیر را به عنوان اصلی‌ترین دلایل درگیر شدن کودکان با اختلال ODD شناسایی کردند:
۱.دلایل ژنتیک
تحقیقات نشان داده که سابقه ژنتیکی در شکل گیری اختلال نافرمانی کودکان موثر است و افرادی که والدین یا خواهر و برادرهای مبتلا به این اختلال دارند احتمال اینکه با آن درگیر شوند بیشتر است.
۲. مشکلات و دلایل خانوادگی
وجود مشکلات خانوادگی، خشونت در خانه و روابط بیمارگونه در خانه می‌تواند از دیگر عواملی باشد که سبب شکل‌گیری این اختلال در کودکان شود. وجود اعتیاد به مواد مخدر در بین والدین، وجود مشکلات تربیتی و نزاع‌های خانوادگی هم در تشدید علائم این اختلال تاثیر بالایی دارد.
۳. تغییرات شیمیایی مغز و تفاوت‌های مغزی دیگر
وجود برخی مواد شیمیایی در مغز و مشکلات عملکردی بعضی انتقال دهنده‌های عصبی هم می‌تواند باعث ایجاد این اختلال شود. ارتباط سلول‌های عصبی مغز به کمک انتقال دهنده‌های عصبی انجام می‌شود اگر این مواد شیمیایی و انتقال دهنده‌ها به درستی عمل نکنند عملکرد مغز مختل شده و با رفتارهای نادرست فرد ارتباط مستقیم دارند.
آسیب دیدگی یا نقص در مناطق خاصی از مغز هم می‌تواند سبب شکل‌گیری اختلال (ODD) شود.
۴. خلقیات کودک
کودکانی که خلق پرخاشگر دارند و نمی‌توانند خشم خود را کنترل کنند بیشتر از سایرین به اختلال نافرمانی مبتلا می‌شوند.
۵. مشکلات آموزشی
انتخاب سبک و روش تربیتی نامناسب هم می‌تواند سبب شود کودک نافرمانی بیشتری را نشان دهد. سبک تربیتی خشن و سخت کودک را به نافرمانی سوق می‌دهد والدینی که بر رفتار کودک خود نظارت ناکافی دارند و آموزش‌های لازم تربیتی را جدی نمی‌گیرند هم به تشدید این اختلال در کودک دامن می‌زنند.
۶. وجود مشکلات روانی دیگر
اگر سایر اختلالات مثل بیش فعالی(ADHD)، اضطراب و وسواسی- اجباری (OCD) و نقص توجه با اختلال لجبازی همراه باشد می‌تواند مشکلات کودک را دوچندان کند.
۷. عوامل محیطی
محیطی که کودک در آن زندگی و رشد می‌کند هم می‌تواند در شکل گیری این اختلال یا تشدید آن نقش حیاتی داشته باشد. محیط محدود به خانواده نیست و هر مکانی که کودک مدت زمان زیادی را در آن سپری می‌کند روی رفتارهای او تاثیرگذار است.
برای درمان اختلال لجبازی و نافرمانی چه راهکارهایی وجود دارد؟
اختلال نافرمان و لجبازی کودک ممکن است در سه سطح خود را نشان دهد:
خفیف
کودک علائم اختلال را در یک محیط مثل مدرسه، خانه یا هنگام بازی با همسالان خود نشان می‌دهد.
متوسط
علائم اختلال در دو محیط اصلی که کودک در آن حضور دارد مشاهده می‌شود.
شدید
کودک در هر سه محیط اصلی خانه، محل تحصیل و هنگام بازی با همسالان خود علائم اختلال را آشکار می‌سازد.
متخصص بسته به شدت علائم و نشانه‌های آن تصمیم می‌گیرد که چه راهکار درمانی را برای کودک در نظر بگیرد. گاهی انجام آزمایش خون و تصویر برداری عصبی به تشخیص علائم اختلال کمک می‌کند. روانشناس قبل از هر تصمیم‌گیری‌ای شرح بیماری فرد را از والدین دریافت می‌کند و با کودک وقت می‌گذراند پس از بررسی جامع و کلی یکی از راهکارهای درمانی زیر یا ترکیبی از آن‌ها را بکار می‌گیرد:
روان‌درمانی
متخصص از طریق رفتار درمانی شناختی و آموزش تکنیک‌های کنترل خشم، حل مسئله و مهارت‌های مقابله‌ای می‌کوشد علائم اختلال در کودک را به حداقل برساند. برای دستیابی به این هدف گاهی به چندین جلسه درمانی نیاز است و متخصص راهکارهای مختلف را برای بهبود عملکرد کودک یا نوجوان بکار می‌گیرد.
خانواده درمانی
زمانی که متخصص عوامل محیطی و خانوادگی را در شکل‌گیری این اختلال موثر بداند و تشخیص دهد مشکلات آموزشی به تشدید علائم اختلال دامن زده به سراغ خانواده درمانی می‌رود. بهبود تعاملات اعضای خانواده می‌تواند به کاهش علائم اختلال و بهبود عملکرد کودک کمک کند. والدین باید بتوانند رفتار منفی کودک را به مثبت تغییر دهند و بدون اعمال خشونت رعایت قوانین و مقررات را به او آموزش دهند.
دارو درمانی
تا امروز داروی اختصاصی خاصی برای درمان اختلال لجبازی کودک ارائه نشده اما مصرف برخی داروها به کاهش علائم بیماری کمک می‌کند به ویژه کودکانی که به طور همزمان از چند اختلال روانی رنج می‌برند با مصرف دارو سریع‌تر بهبود پیدا می‌کنند.
سایر راهکارهای درمانی
برخی راهکارهای درمانی نوروتراپی هم می‌تواند به کاهش علائم بیماری و سرعت بخشیدن به درمان کودک کمک کند.
در صورت عدم درمان اختلال لجبازی چه عوارضی دارد؟
اگر علائم این اختلال در فرد جدی گرفته نشود و برای درمان آن اقدامات لازم و در زمان مناسب صورت نگیرد ممکن است به تشدید اختلال و یکی از عوارض زیر منجر شود:
برخی افراد مبتلا به این اختلال عملکرد ضعیفی در محل تحصیل خود نشان می‌دهند که در طولانی مدت انگیزه ادامه تحصیل را در آن‌ها از بین می‌برد و حتی ممکن است منجر به ترک تحصیل شود.
بروز رفتارهای ضد اجتماعی هم از دیگر مواردی است که در کودکان مبتلا به این اختلال شکل می‌گیرد و ممکن است خطراتی برای خودشان و اطرافیان داشته باشد.
خطر مصرف انواع مواد مخدر در این کودکان بیش از سایرین است و حتی امکان بروز خودکشی در آن‌ها وجود دارد.
برای پیشگیری از بروز اختلال لجبازی (ODD) چه باید کرد؟
همیشه پیشگری بهتر از درمان است وجود یک محیط خانوادگی گرم و ایمن که کودک در آن احساس امنیت کند یکی از راهکارهای پیشگیری از بروز این اختلال است علاوه بر آن کودک باید انواع آموزش‌های مرتبط با کنترل خشم، مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله را بیاموزد. کودک سالم باید بتواند احساسات خود را به راحتی مطرح کند و نگران عواقب مطرح کردن آن‌ها نباشد.
در صورت مشاهده علائم این اختلال رفتاری، مداخله سریع و بکارگیری راهکارهای درمانی مناسب هم می‌تواند از تشدید علائم پیشگیری کند و روند بهبودی کودک را سرعت بخشد. درمان به موقع به تقویت اعتماد به نفس کودک کمک می‌کند و روابط او با اعضای خانواده، همسالان و مربیانش را بهبود می‌بخشد.
نتیجه گیری
اختلال نافرمانی یا لجبازی در کودکان و نوجوانان بروز می‌کند و با مقاومت شدید نسبت به رعایت قوانین همراه است. در صورتی که کودک نسبت به خود و دیگران احساس افسردگی، اضطراب، ترس شدید یا عصبانیت دارد و این رفتار به صورت مستمر ادامه پیدا کند باید با متخصص ارتباط برقرار کرد. کودکان مبتلا به این اختلال معمولا از کنترل خارج می‌شوند و رفتارهای نگران کننده‌ای نسبت به خود، والدین ومربیان خودشان بروز می‌دهند. گاهی شکل صرف غذا در آن‌ها تغییر کرده و چند روز متوالی از خوردن غذا پرهیز می‌کنند. در صورت مداخله به موقع و بکارگیری راهکارهای درمانی سریع علائم این اختلال کاهش یافته و فرد بهبود می‌یابد.