تروما یک واژه با ریشه یونانی است که معنای «زخم» و «جراحت» دارد؛ بنابراین یک درد یا زخم عمیق است که به سبب تجربه‌های دردناک و ناخوشایندی که شکل گرفته و در فرد باقی مانده است. تروما فرد را درگیر خاطرات، اضطراب یا احساسات ناراحت کننده می‌کند و اثرت فیزیکی و روانی متعدد روی فرد می‌گذارد. در این مطلب سایت دکتر دشتکی به سراغ تروما چیست رفتیم و سعی می‌کنیم فرق آن را با اختلالات روانی شرح دهیم.
تروما یا زخم روان(trauma)چیست؟
تروما یک آسیب روانی است که در اثر یک رویداد ناخوشایند مثل تصادف، خشونت روانی، بلایای طبیعی، تجاوز، خشونت جنسی، جنگ و تجربه‌های آسیب‌زا شکل گرفته به صورت احساس خطر، درماندگی و از بین رفتن احساس امنیت خود را نشان می‌دهد.
اگر به ساده‌ترین شکل می‌خواهید بدانید تروما چیست باید بگوییم یک حادثه و رویداد آسیب‌زا است که فشار روانی بالایی را به فرد تحمیل می‌کند که می‌تواند اثرات طولانی مدت داشته باشد. ترس و آسیب‌دیدگی روحی حاصل از این رویداد معمولا زیاد است و ممکن است با آسیب جسمی همراه باشد یا نباشد.
تروما به یاد آوردن آن رویداد تلخ نیست بلکه تجربه‌ای عمیق و پیچیده است که سلامت جسمی و روحی فرد را به مخاطره می‌اندازد. رخم روانی اثرات بلند مدتی روی رفتار، عملکرد و حتی نگرش فرد می‌گذارد.
انسان‌ها همگی تجربه رویدادهای تلخ و ناگوار را در زندگی خود دارند اما واکنش افراد به آن‌ها یکسان نیست. گاهی تجربیا ناگوار اثرات عمیق و طولانی مدتی دارند که همه جنبه‌های زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
تروما چه علائمی دارد و چطور آن را شناسایی کنیم؟
تروما می‌تواند علائم فیزیکی و غیر فیزیکی متعددی داشته باشد که کار شناسایی آن را پیچیده می‌کند. گاهی علائم تروما از سوی دیگران قابل شناسایی نیست بلکه تجربیاد ناخوشایندی است که فقط خود فرد آن‌ها را درک کرده و تجربه می‌کند در اینجا به برخی از متداول‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
علائم روانی و غیر فیزیکی تروما
- گوشه‌گیری
- اضطراب
- عدم توانایی مکالمه
- ناباوری، انکار و شوک
- نوسانات خلقی
- عصبانیت و تحریک‌پذیری
- احساس گناه و شرم
- سرزنش مداوم خود
- ناامیدی
- غمگینی
- کناره‌گیری از دیگران
- بی‌حسی
علائم فیزیکی و جسمی تروما
- ناتوانی در تمرکز کردن
- بی‌خوابی و مشکلات خواب
- خستگی مداوم
- دردها و مشکلات عضلانی
- دردهای مختلف در بدن بدوم منشاء پزشکی
- بی‌قراری
- اختلال گوارشی
- پرش دست و پا
- سرگیجه
- تعریق
- شوکه شودن سریع و بی‌دلیل
- ضربان قلب بالا
تروما چطور شکل می‌گیرد؟
تجربه بدی است که فرد بعد از آن دیگر نمی‌تواند بدون در نظر گرفته آن شرایطی که تجربه کرده به شکل منطقی تصمیم گرفته و عمل کند. به عنوان مثال فردی به هر دلیلی تجربه ناخوشایندی از شنا کردن داشته آموزش نادرست، محیط نامناسب استخر یا هر چیز دیگری می‌تواند سبب شکل‌گیری این احساس شود. بعد از این فرد به هر شکل از تجربه شنا کردن گریزان است و فرقی نمی‌کند کنار دریا باشد یا دریاچه و حتی استخر در هر صورت از آب گریزان است نگاه کردن به آن هم به او استرس وارد می‌کند و به هیچ عنوان حاضر نیست آن را تجربه کند.
تروماها روی تمام جنبه‌های زندگی فرد تاثیرگذار هستند در همین مثال فرد دیگر قادر نیست شغل‌های مربوط به این حوزه از غریق نجات گرفته تا دریانورد را تجربه کند و حتی انجام یک سفر دریایی لذت‌بخش برای او غیر ممکن به نظر می‌رسد.
گاهی یک ترومای ساده و کوچک کل مسیر زندگی یک فرد را تغییر می‌دهد و حتی فلسفه زندگی او را بدون اینکه در جریان باشد می‌سازد. برخی تروماها تاثیر عمیقی روی نحوه برقراری ارتباط فرد با دیگران دارند، فردی که از ازدواج گریزان است و یک تجربه نامناسب نگرش او را به ارتباط با جنس مکمل تغییر داده تحت تاثیر تروما انتخابی می‌کند که ممکن است آگاهانه نباشد.
رابطه تروما با اختلالات روانی چیست؟
اختلالات روانی (Mental disorder) یا بیماری روانی(Mental illness ) مجموعه‌ای از مشکلات رفتاری و ذهنی هستند که روی تفکر، احساس و عملکرد فرد تاثیر منفی دارند. فشارهای محیطی، تجربیات دوران کودک، تغییرات شیمیایی مغز و عوامل ژنتیکی می‌توانند سبب شکل‌گیری بیماری‌ها و اختلالات روانی باشند. تروماها می‌توانند مستقیم باعث اختلالات روانی شوند یا فرد را برای ابتلا به آن‌ها مستعد سازند.
تروما اگر به موقع تشخیص داده نشده و درمان نشود در طولانی مدت ممکن است به اختلالات پیچیده‌ای تبدیل شود که درمان آن بسیار دشوار است. برخی از اختلالات روانی در نتیجه یک تجربه آسیب‌زا و پر استرس شکل می‌گیرند که به آن‌ها اختلالات مرتبط به تروما می‌گوییم. این اختلالات معمولا با واکنش‌های جسمی، روانی و عاطفی همراه می‌شوند و ممکن است روی زندگی روزمره، سلامت روان و روابط فرد تاثیر نامناسبی داشته باشند.
انواع تروما چیست؟
تروما ممکن است به شکل‌های مختلفی بروز پیدا کند که در اینجا به مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
ترومای پیچیده
تجربه‌های تروماتیک متعدد و پیچیده‌ای است که به شکل همزمان یا در طول زمان اتفاق می‌افتند.
فردی که خشونت خانگی، تجاوز و جنگ را به صورت همزمان یا در طول زمان تجربه کرده با ترومای پیچیده‌ای مواجه می‌شود که علائم روانی و رفتارهای ناسازگاری را شکل می‌دهد.
ترومای حاد
ترومای حاصل از یک رویداد حاد و خطرناک است که تمام زندگی فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
ترومای مزمن
تجربه مداوم و بلند مدت یک رویداد استرس‌زا است که تاثیرات عمیقی روی نگرش، رفتار و زندگی فرد داشته.
ترومای فیزیکی
آسیب یا ضربه به بدن است که در اثر عوامل مختلفی مثل سقوط، تصادف، درگیری یا خشونت ایجاد شده که ممکن است به اشکال مختلفی مثل شکستگی، آسیب مغزی و خونریزی خود را نشان می‌دهد.
ترومای بین نسلی
ترومایی که از طریق خاطره، داستان، روایت و باورها نسلی به نسل بعد منتقل می‌شود و روی باور و سلامت روان افراد تاثیر بگذارد.
ترومای کودکی (childhood trauma)
هرگونه تجربه ترسناک، آسیب‌زا و استرس‌زا که در دوران کودکی رخ داده و در بزرگسالی به شکل مشکلاتی مثل استرس، اضطراب و افسردگی خود را نشان می‌دهد.
تروما روی زندگی افراد چه تاثیری دارد؟
وقتی از ترما چیست صحبت می‌کنیم نمی‌توانیم به اثراتی که روی زندگی افراد می‌گذارد نپردازیم. تروما می‌تواند سبب واکنش‌های نامناسب فرد شده و اجازه ندهد تصمیم‌گیری درست داشته باشد. احساس ترس شدید و انفعال از دیگران تاثیرات تروما روی زندگی فرد است. تروما لمس طیف گسترده‌ای از احساسات مثل اعتماد به نفس، خود دوستی، عشق و شفقت به خود و دیگران را دشوار می‌کند افرادی که تروماهای مختلف را تجربه کردند ممکن است امکان تجربه احساسات عمیق درونی خود را نداشته باشند. تجربه تروماهای متعدد و مکرر می‌تواند اثرات جدی‌تری داشته باشد و روی عملکرد ذهن و جسم تاثیر بلند مدتی ایجاد کند. بسیاری اوقات تروماهای طولانی مدت و معیق سبب اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD می‌شوند.
کودکانی که تجربه تروما دارند رشد عاطفی کاملی نداشته و ممکن است عملکرد طبیقی مغز آن‌ها مختل شود. در صورت عدم درمان این کودکان رفتارهای اجتنابی و پرخاشگرانه بروز می‌دهند و حتی ممکن است ضد اجتماعی به نظر برسند. تروماها نگرش فرد را تغییر می‌دهند مثلا یک ترومای شدید می‌تواند فردی که زندگی را زیبا می‌دیده و احساس امنیت داشته به فردی که دنیا را ناامن و ترسناک می‌بیند تبدیل کند.
بهترین راهکارهای درمانی تروما چیست؟
برای درمان تروما راهکارهای متعددی وجود دارد که باید توسط متخصص متبحر و کاربلد مشخص شود. به همین دلیل نخستین گام برای درمان تروما یافتن یک متخصص دلسوز است که ریشه‌های تروما را شناسایی کرده و به بهترین شکل درمان کند. برخی از متداول‌ترین درمان‌های تروما که ممکن است متخصص روانشناسی برای فرد برگزیند عبارتند از:
سایکوتراپی
طب سوزنی
روان‌پویشی و طرحواره‌درمانی
درمانCBT تغییر الگوهای فکری
روان درمانی حسی حرکتی
مایندفولنس
مدیتیشن و یوگا
نتیجه‌گیری
این روزها واژه تروما از زبان بسیاری افراد شنیده می‌شود اما افراد کمی هستند که می‌دانند تروما چیست و برای درمان آن اقدام کرده‌اند. همه افراد ممکن است در طول زندگی تجربیات ناخوشایندی داشته باشند اما تروما یک تجربه ناخوشایند است که روی همه جنبه‌های زندگی فرد تاثیر می‌گذارد. تروما اگر به موقع تشخیص داده نشده و درمان نشود علاوه بر عواقب جسمی و روانی متعددی که دارد ممکن است به بسیاری اختلالات و بیماری‌های روانی تبدیل شود.