اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان یکی از شایع‌ترین اختلالات روانی است که به عنوان یک مشکل سلامت روان ممکن است افراد را درگیر کند. معمولا اتفاقات شوکه کننده وحشتناک ریشه اصلی شکل‌گیری این اختلال است و فرد را چنان درگیر خود می‌کند که انگار به شکل دائم در حال رخ دادن است. در این مطلب سایت دکتر دشتکی به بررسی اختلال اضطراب پس از سانحه و راه‌های درمان آن می‌پردازیم همراه ما باشید.
اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان به چه معناست؟
وقتی صحبت از (PTSD) به میان می‌آید معمولا افراد یاد سربازانی که تجربیات وحشتناکی در میدان‌های جنگی داشتند می‌افتند و اثرات روانی وحشتناکی که این تجربه تلخ برای آن‌ها به همراه داشته را به ذهن می‌آورند، شاید دلیل این امر سریال‌ها و فیلم‌های متعددی است که در این خصوص ساخته شده اما خیلی اتفاقات وحشتناک می‌تواند همین تاثیر مخرب را در زندگی سایر افراد به ویژه کودکان هم داشته باشد.
اختلال اضطراب پس از حادثه به صورت افکار غیرارادی و خاطرات مزاحم تکراری، یادآوری رویدادهای آسیب‌زا و ناراحت کننده خود را نشان می‌دهد. تکرار این رویدادها در ذهن فرد به حدی واضح است که احساس می‌کند آن رویداد ناخوشایند دوباره و در همان لحظه در حال تکرار است.
بدن حتی بعد از سال‌ها از گذشت سانحه به این رویداد ناخوشایند واکنش نشان داده هورمون‌ها برای دفاع و آمادگی دفاع و مقابله فعال می‌شوند، فرد درگیر حادثه می‌شود و گویی از زمان و مکان جدا شده و به گذشته باز می‌گردد. در این شرایط فرد برای جلوگیری از تکرار تجربیات ناخوشند ممکن است از صحبت کردن در مورد رویداد آسیب‌زا دوری کند یا از محیط‌هایی که او را یاد آن رویداد می‌اندازد فاصله بگیرند. در این شرایط افکار مزاحم و نادرستی مثل «هیچ‌کس قابل اعتماد نیست» و «من انسان بدی هستم» در ذهن او قوت می‌گیرند.
اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان اغلب به شکل یک واکنش ذهنی و روانی بروز پیدا می‌کند که پاسخی به یک تجربه استرس‌زا است. تجربیات ناخوشایندی مثل تجاوز جنسی، تصادف، آسیب‌های جسمی و مشاهده مرگ عزیزان می‌تواند سبب شکل این گیری این اختلال شود.
چرا کودکان با اختلال پس از سانحه درگیر می‌شوند؟
بسیاری از رویدادهای وحشتناک و استرس‌زا که متاسفانه در جهان امروز در حال رخ دادن هستند می‌تواند باعث شکل گیری این اختلال در کودکان شود. والدین هرچقدر هم که تلاش کنند نمی‌توانند جلوی برخی حوادث وحشتناک، آزار و اذیت‌ها، جنگ و خشونت را بگیرند و متاسفانه گاهی خود والدین باعث بروز رویدادهای وحشتناک و ترسناکی برای کودکان می‌شوند. همه این عوامل می‌توانند محرک اختلال PTSD باشند. برخی از مهمترین دلایل شکل گیری این اختلال عبارند از:
حوادث و تجربیات تلخ مرتبط با خانواده
متاسفانه اتفاقات ناخوشایندی که در محیط خانه و در بین اعضای خانواده رخ می‌دهد می‌تواند باعث شکل‌گیری PTSD در کودکان شود. حمایت نکردن والدین از کودک، فشارهای خانوادگی، به‌هم‌ریختگی خانواده و از هم پاشیدن آن و تجربه خشونت در خانواده از محرک‌های اصلی این اختلال هستند.
تجربه اتفاقات استرس‌زا و آسیب رسان
تصادف، تجاوز جنسی، خشونت و مواردی مثل این که در قالب یک حادثه رخ می‌دهند هم می‌توانند ریشه اختلال روانی اضطراب پس از سانحه شوند.
تجربه مجدد رویداد آسیب‌رسان
فردی که در معرض آسیب قرار دارد ممکن است یک تجربه وحشتناک و تلخ مثل تجاوز را چند بار تجربه کند، تکرار چنین حادثه ترسناکی فرد را در معرض اختلال پس از سانحه شدید قرار می‌دهد که عملا زندگی کودک را مختل کرده و مانع رشد و آسیب روحی او می‌شود.
شخصیت فردی کودک
برخی از انواع شخصیت‌ها حساس‌ترند و رویدادهای استرس‌زا بیشتر روی آن‌ها تاثیر می‌گذارند. به این ترتیب نسبت به حوادث واکنش بیشتری نشان داده بیشترین آسیب را می‌بینند. اختلال پس از سانحه در این افراد شایع‌تر است و بیشتر درگیر آن می‌شوند.
اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان چه علائمی دارد؟
برای شناخت اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان قبل از هرچیز باید با علائم آن آشنا شد، برخی از مهمترین علائم این اختلال عبارتند از:
- ترس دائمی
- احساس شرم و گناه
- کاهش علاقه به کارهای دلخواه
- تحریک پذیری و طغیان خشم
- رفتارهای بی‌پروا و خود ویرانگر
- مبهوت شدن
- نداشتن خوب آرام و عمیق
- دشواری در تمرکز کردن
- داشتن احساس ناامنی و بی‌اعتمادی به مردم
- مرور مکرر یک رویداد تخل و آسیب رسان
- تجربه کابوس‌های شبانه
- بیش فعالی و پرخاشگری
- ناتوانی در کنترل احساسات به ویژه خشم
- تغییر در اشتها(بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی)
از کجا بفهمیم که یک کودک درگیر اختلال اضطراب پس از سانحه است؟
تجربه حوادث استرس‌زا برای هر کودکی ممکن است رخ دهد اما اغلب کودکان پس از مدتی حادثه را پشت سرگذاشته به روال معمول زندگی خود باز می‌گردند. اگر کودکی پس از تجربه یک حادثه وحشتناک و استرس‌زا مثل مرگ یکی از عزیزان، جنگ، خشونت فیزیکی یا موارد مشابه در طولانی مدت بهبود نیافت و علائم شدیدی جسمی و روحی را تجربه کرد باید نسبت به وضعیت او حساس بود و با متخصص مشورت کرد.
لزوما کودک نباید حادثه استرس‌زا را شخصا تجربه کند گاهی مشاهده وقوع رویداد برای دیگران چنان تاثیر عمیقی در ذهن کودک ایجاد می‌کند که درگیر موضوع شده و روال زندگی او تغییر می‌کند. اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان معمولا در شرایطی تشخیص داده می‌شود که فرد بیش از یک ماه علائم را داشته باشد و نتواند به روال طبیعی زندگی باز گردد.
اینکه کودک دیگر نمی‌تواند مثل گذشته با دیگران ارتباط برقرار کند، تنها ماندن در اتاق برایش دشوار شده و در مقابل ساده‌ترین محرک‌ها واکنش شدید نشان می‌دهد به این معناست که به دریافت کمک تخصصی نیاز دارد هر چند رویداد استرس‌زا را شخصا تجربه نکرده باشد.
اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان چه اثراتی به جا می‌گذارد؟
اگر اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) در کودکان به موقع تشخیص داده شود با ارائه راهکارهای درمانی موثر از سوی درمان‌گر می‌توان علائم اختلال را کاهش داد و مراحل درمان کودک طی می‌شود اما اگر والدین نسبت به این موضوع بی‌توجه باشند کودک ممکن است شرایط زیر را تجربه کند:
افت تحصیلی شدید
کودک درگیر با PTSD نمی‌تواند روی درس‌های خود تمرکز کند، حافظه او مختل شده و عملکرد تحصیلی او با افت شدید مواجه می‌شود. در این شرایط ادامه تحصیل و موفقیت در این حوزه برای او دشوار خواهد بود.
ناتوانی در مقابله با استرس
این کودکان در مواجه با استرس دچار مشکل می‌شوند و قادر به مدیریت آن نیستند. رفتارهای غیرمنطقی در برخورد با استرس و ناتوانی در سازگاری با شرایط از دیگر عواقب درگیری با پی تی اس دی است.
شکل‌گیری رفتارهای آسیب رسان و افکار خودکشی
درگیری با این اختلال کودک را به حدی حساس می‌کند که ممکن است رفتارهای آسیب‌رسان به خودش را بروز دهد یا به فکر خودکشی بی‌افتد. درد و رنج کودک بیش از تحمل اوست و به دریافت کمک نیاز دارد در غیر اینصورت ممکن است برای فرار از وضعیتی که درگیر آن شده رفتارهای خطرناکی انجام دهد.
ناتوانی در برقراری روابط اجتماعی
کودک چنان درگیر خود و مشکلاتش شده که دیگر فرصتی برای ارتباط با دیگران ندارد، بی‌اعتماد و بی‌حوصله است به همین دلیل از حضور در اجتماع گریزان است و به لاک دفاعی خود فرو می‌رود.
چطور می‌توان اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان را درمان کرد؟
برای درمان اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان راهکارهای متعددی وجود دارد که متخصص پس از تشخیص نوع اختلال، شدت و ضعف آن و ویژگی‌های شخصیتی کودک راهکار درمانی مناسب او را برای فرد مشخص می‌کند:
دارو درمانی برای درمان اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان
برخی از داروها که به بازجذب سروتونین (SSRIها) کمک می‌کنند برای درمان این اختلال در کودکان بکار گرفته می‌شوند. برخی داروهای درمان اختلالات روانی مثل افسردگی و OCD هم برای درمان کودکان درگیر با پی تی اس دی بکار گرفته می‌شود. مصرف داروهای شیمیایی برای کودکان بدون عارضه نیست به همین دلیل مصرف آن‌ها باید با دقت بالا انجام شود.
برگزاری جلسات روان درمانی
پس از تشخصی اختلال ممکن است متخصص تشخیص دهد کودک به حضور در جلسات درمانی نیاز دارد تا حمایت و تشویق لازم را دریافت کند. به این ترتبیب واکنش‌های او تحت کنترل در آمده و متخصص به کاهش علائم بیماری کمک می‌کند.
بازی درمانی
برخی کودکان قادر نیستند به طور مستقیم در خصوص احساسات و تجربیات وحشتناک خود صحبت کنند بازی درمانی به آن‌ها کمک می‌کند خاطرات آسیب‌زا را پردازش کنند و با کمک متخصص روند درمان را پی بگیرند.
درمان‌های تخصصی
گاهی تجربه ناخوشایند کودک را با تغییر رفتار، افکار خودکوشی و اختلالات مختلفی درگیر کرده که به درمان‌های تخصصی تکمیلی نیاز پیدا می‌کند. متخصص بسته به شرایط کودک ممکن است درمان‌های مختلفی را امتحان کند.
والدین با کودک درگیر با اختلال اضطراب پس از سانحه چطور برخورد کنند؟
والدین بیشترین نقش را در حمایت و مراقبت از کودک درگیر با PTSD برعهده دارند. تظاهر کردن به اینکه مشکلی نیست و نادیده گرفتن رنج کودک هیچ کمکی به او نمی‌کند بلکه والدین باید رویداد استرس‌زا را تصدیق کنند و اجازه دهند فرزندشان در مورد موضوع صحبت کند. در مواردی که علائم کودک شدید است و زندگی او مختل شده انتخاب یک متخصص خوب و استفاده از نظرات متخصص راهکار دیگری است که والدین باید حتما مدنظر بگیرند.
اگر متخصص تشخیص داد که کودک باید درمان شود، والدین باید شرایط را برای او توضیح دهند و اجازه دهند متوجه روند درمان شود. اطمینان دادن به کودک و همراهی با او در مراحل درمان رسیدن به راه حل و بهبود کودک را تسریع می‌کند.
کودک در این شرایط نیاز دارد احساسات خود را بروز دهد و والدین باید احساسات او را تایید کرده اجازه دهند به راحتی آن‌ها را بروز دهد. گریه، ناراحتی و ترسیدن حق کودک است و نباید این حق را از او گرفت. باید به کودک اعتماد به نفس کافی داد تا حس کنترل و قدرت داشته باشد برای این کار لازم نیست والدین کار پیچیده‌ای بکنند همین که اجازه دهند خودش لباس و خوراک خود را انتخاب کند یا اتاقش را با میل و سلیقه او بچینند کافی است. کودک باید بتواند به راحتی بخوابد اما اضطراب پس از سانحه خواب کودک را مختل می‌کند خوب است والدین کنار کودک بمانند و شرایطی را فراهم کنند که بتواند به روتین عادی زندگی بازگردد و خوب بخوابد.
انجام کارهایی که کودک قبلا از آن لذت می‌برده و پیگیری روال زندگی هرچند سخت باشد به بهبود کودک کمک می‌کند.
نتیجه گیری
پیگیری و درمان اختلال اضطراب پس از سانحه (PTSD) در کودکان امری بسیار ضروری است که باید با نظارت والدین و کمک گرفتن از یک متخصص حرفه‌ای صورت بگیرد. کودکان درگیر با اختلال پس از سانحه تجربیات ترسناک و دلهره‌آوری را مکررا تجربه می‌کنند که بسیار آسیب‌زا و ناخوشایند است آن‌ها به درک و همراهی نیاز دارند. بی‌توجهی به شرایط کودک ممکن است عواقب جبران ناپذیری داشته باشد.