گاهی کودکان والدین خود را کلافه کرده و افراد در مواجه با آن‌ها احساس ناتوانی می‌کنند به نحوی که تربیت بدون تنبیه خشونت کودکان غیر ممکن به نظر می‌رسد اما اگر به هدف تنبیه که همان آگاه کردن کودک است دقت شود مشخص می‌شود که خشونت راهکار مناسبی نیست و والدین را به هدف خود نمی‌رساند. خشونت عوارض بسیار زیادی دارد و ممکن است در آینده به اختلالات روانی کودکان منجر شود. در این مطلب سایت دکتر دشتکی تلاش می‌کنیم راهکارهای جایگزین برای تربیت کودکان را با خوانندگان عزیز درمیان بگذاریم.
تربیت کودک به چه معناست و آیا تربیت بدون خشونت کودکان ممکن است؟
تربیت کودک به معنی مشخص کردن رفتار خوب و بد برای او و گذاشتن مرز مشخص بین آن‌ها است تا بتواند درست رفتار کرده و آینده روشن‌تری داشته باشد. تربیت صحیح کودک نقش بسیار مهمی در شکل گیری شخصیت کودک داشته و به رشد فکری او کمک می‌کند. تربیت بدون خشونت کودک یک ایده‌آل دست یافتنی است.
هر یک از والدین برای تربیت کودک خود راهکارها و روش‌های شخصی متفاوتی دارند، پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها و حتی دوستان و خویشاوندان هم معمولا در این مورد توصیه‌های مختلف و گاهی حتی متضادی را به پدر و مادرها می‌دهند بعضی کتاب‌های تربیت فرزند هم راهکارهای متفاوتی ارائه می‌دهند که هر کدام ممکن است گیج کننده باشند و والدین را برای تصمیم‌گیری صحیح دچار تردید کنند.
والدین در یک چیز با هم اشتراک نظر دارند و آن این است که می‌خواهند فرزندی اجتماعی و قابل احترام تربیت کنند که بتواند با دیگران به خوبی تعامل برقرار کند. اصل اساسی برای داشتن یک فرزند سالم و خوب آن است که والدین بدانند فرزند آن‌ها آیینه تمام نمای خودشان است و خانواده نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری شخصیت فرد و ارزش‌های او دارد بنابراین والدینی که از خشونت برای تربیت فرزند خود استفاده می‌کنند در آینده فرزندی خشن، غیرمنطقی و دارای بسیاری رفتارهای نامناسب خواهند داشت. تربیت بدون خشونت کودکان راهکار داشتن فرزندی سالم و شاد است.
تنبیه چیست و آیا حذف آن از تربیت کودک امکان پذیر است؟
تنبیه (Punishment) اعمال مجازاتی است که در پاسخ به یک رفتار نامناسب یا نادرست کودک اعمال می‌شود و هدف آن جلوگیری از تکرار آن رفتار یا کاهش دفعات تکرار آن در آینده است. تنبیه انواع مختلفی دارد که در اینجا به شناخته شده‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
تنبیه بدنی
تنبیه بدنی یا کتک زدن یک روش تربیتی قدیمی کودکان است که در گذشته توسط والدین، مربیان و مدرسان کودکان اعمال می‌شد و به تاثیرگذاری آن اعتقاد راسخ داشتند. این نوع تنبیه با درد جسمی و روحی بسیار همراه است و میزان اثرگذاری آن بسیار پایین بوده در عوض عواقب جبران ناپذیری دارد که از سوی متخصصان تایید نشده و تاکید می‌کنند باید از اعمال آن پرهیز شود.
تنبیه مثبت (Positive Punishment)
در پی یک رفتار نادرست محرکی ناپسند یا ناخوشایند به کودک ارائه می‌شود به عنوان مثال اگر در مدرسه جیغ بزند معلم او را سرزنش می‌کند.
تنبیه منفی (Negative Punishment)
بعد از یک رفتار نامطلوب یک محرک مطلوب از کودک گرفته می‌شود. به عنوان مثال اگر کودک بیش از اندازه تلویزیون نگاه کند ممکن است والدین کودک را از تماشای تلویزیون محروم کنند.
تنبیه کودکان با خشونت چه عواقبی دارد؟
تنبیه بدنی کودکان و اعمال خشونت علیه آن‌ها حتی برای باز داشتن از رفتارهای نامناسب عواقب خطرناک زیادی دارد که در اینجا به برخی از مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم.
کاهش اعتماد به نفس
وقتی با کودکان با خشونت برخورد می‌شود یا آن‌ها را کتک می‌زنند اعتماد به نفس خود را از دست می‌دهند و شجاعت تصمیم‌گیری یا جرات ورزی آن‌ها به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
ایجاد حس ناامنی
کودکی که در معرض خشونت قرار می‌گیرد حس امنیت خود را از دست می‌دهد این امر سبب می‌شود به دنیای اطراف خود بدبین و بدگمان شود.
مشکلات جسمی و روحی
کودکان پس از اینکه با خشونت مواجه می‌شوند مشکلات جسمی و روحی مختلفی را تجربه می‌کنند اضطراب شدید و مداوم یکی از این عوارض است که گاهی تا دوران بزرگسالی هم همراه فرد خواهد بود.
در برخی موارد کودک افسردگی را تجربه می‌کند که بسته به میزان خشونت اعمال شده شدت افسردگی هم متفاوت است. ایجاد حس تنفر از خود هم از دیگر مواردی است که کودکان در معرض خشونت و تنبیه بدنی تجربه می‌کنند. به همین دلیل است که تربیت بدون خشونت کودکان از سوی متخصصان توصیه می‌شود.
تربیت بدون خشونت کودک به چه صورت انجام می‌شود؟
رفتارهای تربیتی والدین باید منسجم و سریع باشد در عین حال رفتار مناسب را باید به صورت تدریجی و گام به گام به کودک آموزش داد بنابراین هر اقدام تربیتی و تنبیه نیاز به صبر و حوصله دارد و قبل از هر چیز والدین باید از واکنش‌های خشمگین و عصبانی که بدون قکر و منطق باشد پرهیز کنند.
بهترین روش تربیتی و تنبیهی آن روشی است که کودک از عواقب کار نادرست خود آگاه شوند. گاهی لازم است والدین با فرزند خود صحبت کنند و عواقبی که رفتار نامناسب آن‌ها در پی دارد را برای او توضیح دهند. به عنوان مثال اگر کودکی درس نمی‌خواند پدر و مادر باید نتایج درس نخواندن و تاثیری که در زندگی او دارد را توضیح دهند و اجازه دهند یک یا دو بار این عواقب را تجربه کند تا درس بگیرد و تصمیم بهتری بگیرد.
اگر رفتار نامناسب آن‌ها عواقب کوتاه مدتی ندارد مثل مسواک نزدن لازم است والدین سعی کنند رفتار صحیح مثل مسواک زدن را به او آموزش داده و در فرد نهادینه کنند. تنبیه‌های منفی مثل محروم کردن کودک از تماشای تلویزیون برای چند دقیقه یا به پارک نبردن آن‌ها برای مدت محدود هم می‌تواند راهکار مناسبی برای ترغیب فرد به انجام کار صحیح باشد.
استفاده از تشویق هم راهکار عملی خوب دیگری است که می‌تواند جایگزین اعمال خشونت و تنبیه شود به عنوان مثال به جای سرزنش کودک به سبب بکار بردن کلمات نامناسب سلام کردن و مودب بودن تشویق شود به به ازای هر چند رفتار مثبت یک جایزه برای او در نظر گرفت. به عنوان مثال بعد از هر ۵ بار سلام کردن به کودک یک تشویق مثل بستنی یا کیک در نظر گرفت. البته جایزه باید محدود و کوچک باشد همچنین جایزه‌ها باید از بین گزینه‌های سلامت و مناسب انتخاب شوند نه چیزی که برای کودک مضر است.
تنبیه مناسب کودک چه مشخصاتی باید داشته باشد؟
حتما برای تربیت فرزندان به تنبیه نیاز است بدون تشویق و تنبیه مناسب نمی‌توان کودک را به مسیر درست هدایت کرد به همین دلیل در اینجا به ۵ مشخصه یک تنبیه مناسب اشاره می‌شود:
۱. تنبیه نباید عاطفی باشد
گاهی والدین انتظارات بیش از حدی دارند و وقتی انتظاراتشان برآورده نمی‌شود به شدت عصبانی شده و به عواطف کودک صدمه می‌زنند مجازات کودک نباید به شکلی باشد که سبب ایجاد ترس و ضربه‌های عاطفی آینده شود کودکانی که چنین تجربه‌ای دارند معمولا به شدت حساس و وابسته می‌شوند.
۲. تنبیه در مقابل دیگران صحیح نیست
تنبیه در مقابل دیگران مخصوصا دوستان کودک می‌تواند باعث عصبی و خجالتی شدن فرد شود. برخی والدین عبارت «مردم چه فکری می‌کنند» را هم هنگام تنبیه کودک زیاد به کار می‌برند که به اندازه تنبیه مقابل دیگران می‌تواند آسیب‌زا باشد. کودک هنگام تنبیه شدن مقابل دیگران احساس مسخره شدن پیدا می‌کند ترسی در او شکل می‌گیرد که منانع تصمیم‌گیری به تنهایی در آینده می‌شود.
۳. تنبیه باید متناسب با سن و اشتباه فرد باشد
اشتباهات کوچک باید با تنبه‌های کوچک داشته باشند و اشتباهات بزرگ با تنبیه‌های بزرگ‌تر تنبیه شوند. تناسب تنبیه و مجازات به کودک می‌آموزد هر اشتباهی عواقب خاص خودش را دارد. مجازات باید با سن کودک هم مطابقت داشته باشد تا اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
۴.تنبیه باید به سبب اشتباه فعلی کودک باشد نه اشتباهات گذشته
تنبیه یک قانون ساده دارد کودک باید به سبب اشتباه خود مجازات شده و سپس بخشیده شود اینکه بعد از مجازات کودک را سرزنش کنند رفتار اشتباهی است که گاهی در برخورد با بزرگسالان هم افراد مرتکب آن می‌شوند.
۵. زمانی که مقصر مشخص نیست همه باید تنبیه شوند
اگر مشخص نیست که کدامیک از خواهر و برادرها اشتباه را مرتکب شدند همه آن‌ها باید تنبیه شوند و اگر شرایطی بود که نمی‌توان همه را تنبیه کرد مثلا فرد دیگر دوست، همسایه یا فرد است که والدین نمی‌شناسند نباید والدین فرزند خود را به تنهایی تنبیه کنند چراکه سبب سرخوردگی کودک می‌شود به ویژه اگر اشتباه از سوی او صورت نگرفته باشد.
نتیجه‌گیری
تربیت بدون خشونت کودک گاهی کاری سخت و غیر ممکن به نظر می‌رسد اما به کمک بگارگیری راهکارهای تنبیهی مناسب و به دور از خشم یا فکر می‌توان کودکان را به درستی تربیت کرد. تربیت کودک بدون خشم و کتک زدن فرزند سالمی به بار می‌آورد که در ضمن برخورداری از سلامت روان کامل می‌تواند در آینده به خوبی از پس چالش‌های زندگی بر بیاید. دوری از خشونت به معنی تنبیه نکردن کودکان نیست بلکه به آن معنی است که تنبیه‌های اثرگذار و غیر خشونت آمیز متناسب با سن کودک انتخاب شده و بکار گرفته شود. اگر والدین کودکی را تهدید به تنبیه کردند اگر اشتباه را مرتکب شد باید حتما تنبیه کنند تا فرد با عواقب رفتار نادرست خود مواجه شود.