نوروفیدبک به معنی آموزش دادن به مغز از طریق فیدبک دادن است و جهت بهبود عملکرد مغز یا درمان اختلالات روانی بکارگرفته می‌شود. این روش درمانی غیرتهاجمی و نوین به سبب مزایای فراوانی که دارد طی سال‌های اخیر در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرارگرفته است و متخصصان برای کاهش علائم انواع اختلالات و بهبود عملکرد مغز از آن کمک می‌گیرند با این حال این روش درمانی هنوز برای خیلی‌ها ناشناخته است. در این مطلب سایت دکتر دشتکی به این سوال که نروفیدبک چیست و چه مزایایی دارد به شکل کامل پاسخ دادیم همراه ما باشید.
نوروفیدبک (Neurofeedback) چیست؟
نوروفیدبک (Neurofeedback) که در زبان فارسی به بازخورد عصبی ترجمه شده یکی از شاخه‌های علوم اعصاب بوده و به دنبال بهبود عملکرد مغز است. در این روش درمانی غیر دارویی متخصص روی ثبت فعالیت‌های الکتریکی مغز (امواج مغزی) متمرکز می‌شود و می‌کوشد ضمن شناسایی عدم تعادل یا احساسات مزمن آن‌ها را درمان کند.
مغز تعیین کننده تمامی احساسات و عملکرد انسان است. نورون‌های عصبی به کمک امواج مغزی با همدیگر ارتباط برقرار می‌کنند و الگوهای رفتاری و مشخصات فردی انسان‌ها را شکل می‌دهند. مغز زمانی به خوبی کار خود را انجام می‌دهد که امواج و سیگنال‌های ایجاد شده در سراسر نقاط مغز تعادل داشته باشند. به دلایل مختلف ممکن است امواج کمتر یا بیشتر از سطح استاندارد در مغز فعال شوند که سلامت روان فرد را مختل می‌کنند. Neurofeedback دقیقا در همین جا بکار می‌آید و از طریق تغییر بازخورد مغز در برابر این امواج اضافی یا کم، اختلالات روان را درمان می‌کند.
این علم به مغز فرد می‌آموزد که چگونه الگوهای مغزی خود را بهتر کند و به حالتی متعادل و قابل استفاده برساند.
کار نوروفید بک بر چه اساس استوار است؟
مردم نوروفیدبک را با عناوینی مثل بیوفیدبک، EEG و الکتروانسفالوگرام هم می‌شناسند. در این روش الکترودهایی (چسبک) روی پوست سر قرار می‌گیرد که امواج مغزی و تراکم آن را اندازه‌گیری می‌کنند. این اطلاعات به صفحه کامپیوتر منتقل می‌شود تا قابل مشاهده و ارزیابی باشند. متخصص به بررسی نتایج ثبت شده می‌‌پردازد و قبل از هر چیزی حجم کمتر یا بیشتر از حالت عادی امواج به همراه منطقه آن را شناسایی می‌کند. مرحله بعدی تمرکز روی ناحیه شناسایی شده و اصلاح امواج از طریق فیدبک دادن است.
به زبان ساده اگر می‌خواهید بدانید نوروفیدبک چیست نوعی ورزش دادن مغز است و کمک می‌کند به سمت الگوهای سالم‌تر حرکت کند. به عنوان مثال اگر تشخیص داده شود که امواج بتای مغز فردی بالاست و سبب بی‌قراری و عدم تمرکز او شده نوروفیدبک امواج بتای مغز او را کاهش داده به افزایش تمرکز شخص کمک می‌کند.
روش کار هم بسیار ساده، بدون درد و غیرتهاجمی است فرد روی یک صندلی راحت می‌نشیند یا می‌خوابد، سپس الکترودهای دستگاه روی پوست سر او نصب می‌شود. در مرحله بعد متخصص از فرد می‌خواهد یکی از سه کار زیر را انجام دهد:
۱. یک فیلم ببیند
۲. به یک موسیقی گوش داده
۳. یک بازی کامپیوتری انجام دهد
در حین انجام کارهای بالا فعالیت مغز به صورت دقیق بررسی می‌شود و هر بار مغز به هدف درمان خود نزدیک می‌شود پاداش دریافت می‌کند. منظور از پاداش این است که فعالیت خاص دیدن فیلم، شنیدن موسیقی یا بازی کامپیوتری به مراحل مختلفی تقسیم شده و هرچه اهداف درمانی محقق شود فرد به مرحله بالاتر ارتقا می‌یابد. به عنوان مثال اگر موسیقی در حال پخش باشد و هدف درمان افزایش تمرکز فرد باشد هر بار فرد روی کار متمرکز شود کیفیت موسیقی ارتقا می‌یابد.
مغز به این ترتیب متوجه می‌شود هرچه کار خود را بهتر انجام دهد کیفیت بهتری از صدا را تجربه می‌کند و بر این اساس عملکرد خود را ارتقا می‌بخشد.
نوروفید بک برای درمان کدام دسته از بیماری‌ها کاربرد دارد؟
حالا که به دنبال این هستیم که بدانیم نوروفیدبک چیست و چه مزایایی دارد قبل از هرچیز باید بدانیم برای درمان کدام دسته از بیماری‌ها کاربرد دارد. این روش درمانی معمولا برای درمان بیماری‌هایی بکار گرفته می‌شود که متخصص به هردلیل نمی‌خواهد برای درمان آن از دارو استفاده کند یا پیشتر طیف مختلفی از داروها را تجویز کرده و نتیجه لازم را دریافت نکرده است.
طیف بیماری‌هایی که به کمک این روش درمان می‌شوند یا علائم آن‌ها به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کنند بسیار گسترده است که در اینجا به شناخته شده‌ترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلال نقص توجه و تمرکز(ADHD)
- وسواس فکری
- مشکلات خواب
- آسپرگر
- حملات پانیک
- سردردهای میگرنی
- اوتیسم
- عوارض سکته مغزی
- کاهش تشنج
- درمان اعتیاد
آیا نوروفیدبک برای افرادی که بیماری یا اختلال روانی ندارند کاربرد دارد؟
نوروفید بک از دو طریق زیر می‌تواند به افرادی که بیماری شناخته شده و علائم اختلالات روانی ندارند هم کمک کند:
افزایش عملکرد
این روش درمانی از طریق افزایش عملکرد به افراد کمک می‌کند کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند. ورزشکارانی که می‌خواهند رکوردهای بهتری ثبت کنند و بهترین خود را ارائه دهند به کمک تحریک الکتریکی مغز می‌توانند عملکرد بهتری داشته باشند. دانش آموزانی که می‌خواهند یادگیری بهتری داشته باشند و با تمرکز بیشتر بتوانند به اوج حالت ذهنی خود دست پیدا کنند می‌توانند از این روش درمانی بهره ببرند.
خواب و آرامش
نوروفیدبک به تعادل امواج مغزی کمک می‌کند و از طریق ایجاد آرامش و بهبود کیفیت خواب به افزایش رفاه و کاهش سطح استرس افراد کمک می‌کند.
البته این راهکار درمانی باید توسط متخصص و پس از طی کامل مراحل تشخیصی تجویز شود و حتما بررسی‌های لازم صورت پذیرید تا مشخص شود فرد کاندید مناسبی برای دریافت این روش درمانی است یا خیر.
مهمترین مزایای نوروفیدبک کدام است؟
نوروفیدبک به عنوان یک راهکار درمانی جدید و مدرن مزایای بسیاری دارد که در اینجا به برخی از مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
غیردارویی و غیرتهاجمی بودن
این روش درمانی هیچ یک از معایب مصرف داروهای شیمیایی را ندارد و به سبب غیرتهاجمی بودن کمترین عوارض ممکن را دارد.
داشتن اثرات طولانی مدت
تحقیقات نشان داده نتایج این راهکار درمانی می‌تواند طولانی مدت باشد و اثرات مطلوب آن قابل توجه و پایدار هستند.
بهتر کردن عملکرد مغز
نوروفیدبک می‌تواند بخش‌های مختلفی از عملکرد مغز از تمرکز و حافظه گرفته تا خلاقیت و بهبود خلق و خو را تحت تاثیر قرار دهد. افرادی که از این روش درمانی استفاده کردند در مدیریت استرس عملکرد مطلوبی نشان می‌دهند.
دریافت درمان شخصی سازی شده
مغز هر انسانی منحصر به فرد است به همین دلیل درمانی که برای هر فرد ارائه می‌شود مختص او است و رویکرد این درمان به سلامت مغز بسیار شخصی‌تر از سایر روش‌های درمانی است. این مزایا به خوبی مشخص می‌کند که نوروفیدبک چیست و چرا پرطرفدار شده است.
مهمترین عوارض و مضرات نوروفید بک کدام است؟
این روش درمانی در مقایسه با سایر راهکارهای درمانی که برای درمان و کاهش علائم اختلالات روانی بکارگرفته می‌شود کمترین عوارض را دارد. تا کنون هیچ عارضه جدی و خطرناکی برای بکارگیری نوروفیدبک گزارش نشده است اما برخی افراد پس از جلسات درمانی احساس خستگی، گیجی و خواب‌آلودگی را تجربه می‌کنند.
مدت زمانی که فرد این عوارض را تجربه می‌کند بسیار کوتاه است و پس از مدتی کاملا برطرف می‌شود. برخی افراد هم در محل اتصال الکترودها با پوست مغز سوزش و خارش را تجربه می‌کنند که پس از جلسه درمانی و جداکردن دستگاه از سر فرد به سرعت بهبود پیدا می‌کند.
نوروفید بک در درمان اختلالاتی مثل افسردگی و اضطراب نتیجه بسیار مطلوبی دارد و در درمان برخی اختلالات به حدی اثرگذار است که فرد از مصرف دارو بی‌نیاز شده یا دوز مصرف داروی او به میزان قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
این روش درمانی به ساختار مغز هیچ صدمه‌ای نمی‌زند یا تغییر در آن ایجاد نمی‌کند بلکه تنها به آن می‌آموزد عملکرد بهتری داشته باشد به همین دلیل هیچ جای نگرانی وجود ندارد و می‌توان بدون نگرانی از این روش درمانی استفاده کرد.
نوروفیدبک برای چه افرادی قابل استفاده است؟
از آنجا که فردی که درمان می‌شود باید قادر باشد در طول جلسه درمان روی صندلی خود بنشیند معمولا این روش درمانی برای افراد بالای ۵ سال بکار گرفته می‌شود. معمولا بهترین سن برای دریافت این روش درمانی سنین کودکی و نوجوانی است که بهترین اثر را روی مغز فرد می‌‌گذارد.
افراد مسن هم به راحتی می‌توانند از این روش درمانی استفاده کنند به ویژه برای کاهش علائم سکته مغزی در بیماران بسیار اثرگذار بوده و مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تعداد جلسات درمانی نوروفید بک برای افراد مختلف متفاوت است اما معمولا تعداد استاندارد جلساتی که برای فرد در نظر گرفته می‌شود ۴۰ جلسه است، افرادی که اختلالات مزمنی دارند ممکن است نیاز به جلسات درمانی بیشتری داشته باشند. قبل از درمان بهتر است شخص در مورد اینکه نوروفیدبک چیست به خوبی تحقیق کند تا با دید باز جلسات درمانی را پی بگیرد.
نتیجه گیری
با وجودی که این روش درمانی نوین در بسیاری نقاط جهان بسیار مرسوم و متداوال است اما در ایران بسیاری نمی‌دانند نوروفیدبک چیست و چه مزایایی دارد. این روش درمانی غیرتهاجمی به افرادی که با انواع اختلالات روانی درگیر هستند کمک می‌کند کیفیت زندگی خود را ارتقا داده و به راحتی کارهای روزمره خود را انجام دهند. انتخاب یک مرکز درمانی مناسب که بهترین دستگاه‌ها را در اختیار داشته باشد روی کیفیت درمان و سرعت نتیجه گرفتن از این روش درمانی تاثیرگذار است به همین دلیل افراد باید در انتخاب مرکز و متخصص خود دقت بالایی داشته باشند.