اختلالات مغزی به ویژه تشنج یکی از نگران کننده‌ترین بیماری‌های انسان است که کمتر با آن آشنا هستیم. نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) یکی از مرسوم‌ترین راهکارهای بررسی اختلالات مغزی و بیماری تشنج است که حتی اگرمدت‌ها از آخرین تشنج فرد گذشته باشد محل دقیق آن را در مغز مشخص می‌کند. در این مطلب سایت دکتر دشتکی به این سوال که نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست پاسخ می‌دهیم و هر آنچه در این خصوص باید بدانید را منتشر می‌کنیم.
نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست؟
نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) تستی تشخیصی است که عملکرد و فعالیت مغز را نشان می‌دهد و برای تشخیص بیماری‌هایی مثل تشنج، صرع، عفونت مغزی و انسفالیت بکار گرفته می‌شود. شکل امواج ثبت شده در نوار مغز مشکلات عملکرد مغز را آشکار می‌سازد. هر مشکل مغزی را به شکل خاصی در نوار مغز نشان می‌دهند.
مغز از میلیاردها سلول ساخته شده و بیشتر آن‌ها سلول‌های عصبی هستند. بخش دیگر آن اعصاب و نورون‌ها هستند که فعالیت این سلول‌ها را ساده می‌کنند. نورون‌ها به کمک سیناپس به هم اتصال دارند، با تحریک هر سیناپس یک پالس یا ضربه الکتریکی ایجاد می‌شود نوار مغز سیناپس‌ها را از طریق الکترودهای متصل به مغز ثبت می‌کند.
به کمک نوار مغزی یا EEGفعالیت الکتریکی مغز بدون درد ثبت می‌شود. نوار مغزی در مطب متخصص مغز و اعصاب تهیه می‌شود. روش کار به این ترتیب است که تکنسین الکترودهایی را روی سر فرد نصب می‌کند و بعد فعالیت مغزی به شکل نمودار نمایش داده می‌شوند. متخصص میتواند با دیدن این نمودار وضعیت سلامت مغز را بررسی کند.
الکتروانسفالوگرافی یا نوار مغز نشان دهنده چیست؟
اگر نوار مغز نشان دهنده نامنظم بودن شکل امواج مغزی باشند به این معناست که مشکلاتی در عملکرد مغز فرد وجود دارد. هر مشکل مغزی شکل خاص خود را دارد و در نمودار نوار مغز به شیوه منحصر به فرد نمایش داده می‌شود. متخصص مغز و اعصاب که در این حوزه تخصص دارد قادر است نمودار نوار مغزی را تفسیر کند. مهمترین اختلالات مغزی که در نوار مغز تشخیص داده می‌شوند عبارتند از:
- تومور مغزی
- جراحت سر
- صرع
- مشکلات حافظه
- سکته
- اختلالات خواب
- انسفالیت یا ورم مغزی
- زوال عقل
- انسفالوپاتی
- اختلالات تشنجی
چرا متخصص دستور گرفتن نوار مغز می‌دهد؟
بسیاری افراد که می‌خواهند بدانند نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست می‌پرسند که پزشک چه زمانی دستور گرفتن نوار مغز می‌دهد. هر زمانی که متخصص در خصوص وجود بیماری‌هایی مثل صرع، تشنح، عفونت مغزی و مانند آن شک داشته باشد دستور تهیه نوار مغز می‌دهد.
امواج مغزی ثبت شده میتواند نشان دهنده حالات روحی فرد هم باشد به همین دلیل دانشمندان در سال‌‌های اخیر فرکانس موج مغزی جدید و واحدی را پیدا کردند که ارتباط میان آمیگدالا و هیپوکامپوس را نشان می‌دهد. این دو ساختار مغز کار تحلیل احساسات و حالات انسان را انجام می‌دهند به همین دلیل به نظر می‌رسد برای تشخیص افسردگی هم می‌توان از نوار مغز استفاده کرد. امواج مغز با یک الگوی سینوسی که به شکل قله و دره نمایش داده می‌شوند در نوار مغز ثبت می‌شوند متخصص می‌کوشد الگوهای نامنظم را در نوار مغزی شناسایی کند.
استفاده از نوار مغز چه مزایای و عوارضی دارد؟
افرادی که می‌خواهند بدانند نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست اغلب نگران عوارض آن هستند عده‌ای تصور می‌کنند برای گرفتن نوار مغز به سر فرد برق وصل می‌شود اما خبری از برق نیست و بیمار هیچ دردی حس نمی‌کند. گرفتن نوار مغز به حدی بی‌خطر است که زنان باردار و کودکان هم می‌توانند این کار را انجام دهند و جای هیچ نگرانی وجود ندارد.
در نوار مغزی خبری هم از اشعه نیست و هیچ اثر منفی روی مغز یا بدن ندارد. گاهی در اثر گرفتن نوار مغز و استرسی که افراد هنگام انجام آن تجربه می‌کنند با افت قند خون، ضعف، استرس و مانند آن مواجه می‌شوند که ربطی به خود آزمایش ندارد. مهمترین مزیت گرفتن نوار مغز راحتی، ایمنی و بدون درد بودن آن است تنها مشکلی که گرفتن این آزمایش دارد آن است که بعد از آن موهای فرد کمی چسبناک شده و فرد کمی احساس خستگی می‌کند. برخی افراد هنگام انجام تست احساس سبکی سر و مور مور شدن لب‌ها و انگشتان خود دارند. گاهی بیماران درگیر تشنج و صرع در حین آزمایش دچار حمله می‌شوند که تکنسین راهکارهای عملی برخورد با این موضوع را به خوبی می‌شناسد و جای نگرانی نیست.
انواع نوار مغز کدامند؟
حال که توضیح دادیم نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست بهتر است به معرفی انواع آن بپردازیم:
نوار مغز معمولی
برای گرفتن این تست فرد باید آرام باشد و استراحت کند. تکنسین از فرد می‌خواهد حین گرفتن نوار مغز چشم خود را باز و بسته کند و چند دقیقه نفس عمیق بکشد. گاهی نور چراغ چشمک زن به صورت بیمار تابیده می‌شود تا عملکرد مغز بررسی شود. اغلب وقتی صحبت از نوار مغز می‌شود منظور همان نوار مغز معمولی است و بیشتر متخصصان برای تشخیص بیماری دستور انجام آن را می‌دهند.
نوار مغز خواب
در صورتیکه نوار مغز معمولی اطلاعات مورد نیاز پزشک را ندهد ممکن است دستور تهیه نوارمغز خواب را بدهد. همانطور که از نامش مشخص است این نوار مغزی حین خواب گرفته می‌شود. فرد باید شب قبل از تست نخوابد تا هنگام گرفتن آزمایش راحت‌تر به خواب برود.
نوار مغز تله‌متری
یکی از تکنیک‌های خاص ثبت نوار مغزی است که در آن امکان فیلم‌برداری هم وجود دارد به این ترتیب به متخصصان اطلاعات بیشتر و دقیق‌تری می‌دهد. معمولا این نوع از نوار مغز در طول چند روز و درحالی که فرد در بیمارستان بستری است ثبت می‌شود. در این روش سیگنال‌های نوار مغز به کامپیوتر ارسال می‌شود و به شکل ویدئو ثبت می‌شوند که بتوان آن را به صورت لحظه‌ای بررسی کرد.
نوار مغز پایشی
در برخی مواقع فعالیت‌های مغزی فرد در طول یک روز یا بیشتر باید ثبت شود تا پزشک بهتر بتواند آن‌ها را بررسی کند. برای ثبت این نوار مغز یک گیرنده روی لباس فرد نصب می‌شود تا فعالیت‌های مغزی حین کار و فعالیت‌های روزمره ثبت شود. این روش ثبت نوار مغزی سرپایی است و نیازی به بستری شدن ندارد.
نوار مغزی (EEG) و نقشه مغزی (QEEG) چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
نوار مغزی (EEG) اطلاعات را به صورت امواج ثبت می‌کند که شبیه مجموعه‌ای از قله و دره‌ها است. نتایج این تست اندازه و جهت دارد که متخصص به کمک آن بیماری‌های مغزی فرد را تشخیص می‌دهد. در نقشه مغزی (QEEG) که به آن الکتروانسفالوگرافی کمی هم می‌گویند اطلاعات نقشه مغزی به اعدادی تبدیل می‌شوند که عملکرد مغز را مشخص می‌کنند. در نقشه مغز تجزیه و تحلیل ریاضی پیچیده و آماری در مورد امواج مغزی ثبت می‌شود که فعالیت‌های زیرین قشر مغز را نشان می‌دهد. در نقشه مغزی داده‌های بیمار با افراد هم‌سن و جنسیت فرد که اختلال مغزی ندارند مقایسه می‌شود تا اختلالات احتمالی مشخص شوند.
EEG و qEEG عملکرد مغز را ارزیابی کرده و اطلاعات مفیدی در مورد آن می‌دهند. به کمک نقشه مغزی مسائل و مشکلات یادگیری، اختلالات احساسی، آسیب مغزی و رفتاری مشخص می‌شود. از یافته‌های نقشه مغزی برای تعیین راهکارهای درمانی نوروفیدبک و تحریک مغناطیسی مغز استفاده می‌شود.
قبل و بعد گرفتن نوار مغز چه کارهایی باید انجام داد؟
فرد هنگام گرفتن نوار مغز نباید کار خاصی انجام دهد کافی است روی صندلی بنشیند و اجازه دهد تکنسین کلاهی که الکترودهای دستگاه به آن متصل است را روی سر او نصب کند. مراحل کار به این صورت است که متخصص اندازه سر فرد را اندازه می‌گیرد و نقاطی که باید الکترود روی آن نصب شود را با خودکار علامت گذاری می‌کند. بعد الکترودها با چسب مخصوصی که شبیه ژله است به پوست سر متصل می‌شوند. فرد در مکانی ساکت و آرام استراحت می‌کند و اطلاعات مغزی او ثبت می‌شوند. این کار حدود یک ساعت طول می‌کشد. معمولا فرد باید نوار مغزی‌های قبلی خود را هنگام مراجعه به پزشک همراه داشته باشد تا با اطلاعات جدید مقایسه شوند. بعد از انجام آزمایش معمولا فرد به راحتی میتواند به روال زندگی خود بازگردد.
نتیجه گیری
در این مطلب به بررسی این موضوع که نوار مغز یا الکتروانسفالوگرافی (EEG) چیست پرداختیم و بررسی کردیم که یک روش بی‌خطر، بدون درد و بدون عارضه ثبت عملکرد مغزی است که برای بررسی بسیاری بیماری‌ها مثل تشنج، صرع، ورم مغزی و زوال عقل مورد استفاده قرار می‌گیرد. مراکز درمانی که نوار مغز می‌گیرند زیاد نیستند و معمولا متخصصان مغز و اعصاب در مطب خود دستگاه‌هایی دارند که این کار را انجام می‌دهند.