دارو درمانی یکی از روش‌های محبوب و اثرگذار حوزه‌های مختلف پزشکی و روانشناسی است اما به دلیل عوارض بالای داروها طی سال‌های اخیر راهکارهای درمانی جایگزین، بسیار مورد استقبال قرار گرفته است. تنوع این درمان‌ها بسیار زیاد است و میزان اثرگذاری هر یک متفاوت هستند؛ از مدیتیشن و کاردرمانی گرفته تا استفاده از دستگاه و نوروفیدبک دامنه عملکرد این روش‌های درمانی بسیار متفاوت است. اگر می‌خواهید بدانید که درمان غیر دارویی چیست و آیا اثرگذار است این مطلب سایت دکتر دشتکی را تا آخر دنبال کنید.
درمان غیر دارویی چیست و برچه اصلی استوار است؟
درمان غیر دارویی مجموعه‌ای از روش‌های درمانی است که بدون کمک گرفتن از دارو یا سایر مواد شیمیایی برای درمان مشکلات جسمی و روحی بکار گرفته می‌شود. این درمان‌ها از روش‌های طبیعی، تغییرات رفتاری اجتماعی، روانشناسی و فیزیولوژیک یا استفاده از تحریک الکتریکی مغز برای درمان انواع اختلالات روانی کمک می‌گیرد.
تصور برخی مردم از مراجعه به روانپزشک این است که متخصص بعد از بررسی علائم آن‌ها مجموعه‌ای از داروهای شیمیایی را تجویز می‌کند که باعث خستگی، کسالت و خواب‌آلودگی می‌شود و آن‌ها دیگر نمی‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند. حقیقت اما چیز دیگری است پزشک هیچ‌گاه بدون دلیل برای بیمار دارویی را تجویز نمی‌کند تنها زمانی که لازم باشد به سراغ داروها می‌رود.
در کنار استفاده از دارو روش‌های درمانی غیر دارویی موثری هم وجود دارند که به عنوان درمان تکمیلی یا یک راهکار درمانی مستقل مورد استفاده قرار می‌گیرند. گاهی برخی بیماران با شرایط و علائم حاد نمی‌توانند دارو مصرف کنند یا درمان‌های دارویی متداول اثرگذاری لازم را برای آن‌ها نداشته است در اینجا هم متخصص به صلاح‌دید خود می‌تواند به سراغ درمان‌های غیر دارویی برود.
این روزها درمان‌های غیر دارویی هر روز محبوب‌تر می‌شوند و برای مدیریت و درمان انواع اختلالات روانی، بیماری‌های مزمن، بهبود عملکرد عمومی بدن و کاهش دردهای جسمی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع درمان‌های غیر دارویی کدامند؟
تنوع درمان‌های غیر دارویی بسیار زیاد است و هرکدام کاربردهای خاص خود را دارند. وقتی صحبت از اینکه درمان غیر دارویی چیست می‌شود باید به این نکته اشاره کرد که مقصود درمان‌هایی است که پایه و اساس علمی دارند و اثرگذاری آن‌ها در تحقیقات مختلف پزشکی به اثبات رسیده است، درمان‌های سنتی یا درمان‌های غیر اصولی که از سوی افراد غیر کارشناس مطرح می‌شود مد نظر نیستند. درمان غیر دارویی باید به تایید متخصصان رسیده باشد و اثرگذاری آن به صورت علمی به اثبات رسیده باشد در اینجا به برخی از انواع درمان‌های اثرگذار غیر دارویی اشاره می‌کنیم:
نوروفیدبک (Neurofeedback)
این درمان که به بازخورد عصبی هم معروف است و گاهی نوروتراپی هم نامیده می‌شود یک درمان غیردارویی موثر از حوزه علوم اعصاب است که برای بهبود عملکرد مغز مورد استفاده قرار می‌گیرد. این درمان بر اساس اصول بیوفید بک تنظیم شده و امواج مغزی را ثبت می‌کند تا به صورت بازخورد شنیداری و دیداری به فرد نشان دهد.
به کمک این روش الگوهای مغزی بیمار بهبود بهشیده شده و به حالت متعادل بازمی‌گردد تا کارآمدتر عمل کند. این روش درمانی برای درمان افسردگی، اضطراب، بیش‌فعالی، وسواس فکری، استرس، میگرن و نقص عملکرد شناختی مورد استفاده قرار می‌گیرد. اگر به این مبحث علاقه دارید مطلب نوروفیدبک چیست و چه مزایایی دارد؟ را هم مطالعه کنید.
استفاده از دستگاه rTMS
دستگاه آر تی ام اس هم مانند نوروفیدبک برای درمان اختلالات روانی و عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما به جای درمان اختلالات شناختی و رفتاری که تخصص نوروفیدبک بود آرتی ام اس روی درمان افسردگی مقاوم به دارو، برخی اختلالات روانی شدید و اسکیزوفرنی متمرکز است.
rTMS یک سیم پیچ مغناطیسی دارد که روی پوست سر نصب می‌شود. دستگاه باید به ناحیه‌ای از مغز که هدف درمان است قرار بگیرد به کمک پالس‌های مغناطیسی قوی که توسط سیم‌پیچ تولید می‌شود نورون‌ها تحریک شده فعالیت‌های مغز تغییر کرده و علائم اختلالات روانی کاسته می‌شوند.
استفاده از دستگاه TDCS
از مشهورترین راهکارهای درمانی غیردارویی است که به کمک آن‌ها علائم انواع اختلالات روانی کاهش یافته و فرد بیمار روال زندگی طبیعی خود را پی می‌گیرد. اگرچه این دستگاه از نظر عملکرد، ساختار و رویکرد متفاوتی با آر تی ام اس دارد اما هر دو آن‌ها از اصول یکسانی پیروی می‌کنند. دستگاه به کمک ابزارهای تخصصی روی سر فرد نصب می‌شود امواج الکترونیک ضعیف به کمک الکترودهایی که روی سر نصب می‌شود به بخش خاصی از مغز تابیده شده و پس از آن با اصلاح عملکرد مغز از طریق درگیر کردن نورون‌ها و امواج مغزی بیمار درمان می‌شود. این راهکار درمانی بیشتر برای درمان افسردگی، اختلالات حافظه و درد مزمن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
درمان‌های روانشناختی
روان‌درمانی (Psychotherapy) یکی از شناخته‌شده‌ترین درمان‌های غیردارویی است که اثرگذاری بسیار بالایی داشته و به عنوان یک روش محبوب مورد استفاده اغلب روانپزشکان و روانشناسان قرار می‌گیرد. این درمان شامل تکنیک‌هایی است که به فرد بیمار یاد می‌دهد که چطور احساسات، افکار و رفتارهای خود را بشناسد و تحت کنترل بگیرد. به این ترتیب تغییر رفتار برای او امکانپذیر می‌شود. این روش درمانی شامل تکنیک‌های مختلفی مثل روان درمانی بین فردی، روان درمانی شناختی رفتاری و روان درمانی تحلیلی است.
روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT) روی تغییر افکار ورفتارهای منفی تمرکز می‌کند تا علائم اضطراب، افسردگی و سایراختلالات روانی را کاهش دهد.
روان‌درمانی بین فردی (IPT) به روابط بین فردی و تعاملات اجتماعی می‌پردازد و تلاش می‌کند کمک کند فرد مسائل و مشکلات روابط خود را حل کند.
روان‌درمانی تحلیلی هم به ریشه‌یابی عمیق مشکلات روانی به ویژه در دوران کودکی می‌پردازد تا مشکل را از ریشه حل کند.
درمان‌های گیاهی و تغذیه‌ای
یکی از بحث برانگیزترین بخش‌های درمان دارویی درمان‌های گیاهی و تغذیه‌ای هستند. اینکه افراد باید تغذیه سالم داشته باشند چیزی است که همه آن را قبول دارند اما تعریف تغذیه سالم و معرفی گیاهان دارویی اثرگذار مناقشات زیادی به پا کرده است. برخی روش‌های تغذیه خاصی را برای درمان پیشنهاد می‌کنند یا مصرف گیاهان دارویی خاصی را توصیه می‌کنند که هیچ تحقیق علمی‌ای اثرگذاری آن را تایید نکرده است. برای پیروی از این درمان غیر دارویی باید بسیار محتاط بود و تنها از راهکارهایی پیروی کرد که متخصص توصیه کرده و اثرگذاری آن در بررسی‌های علمی تایید شده است.
بسیاری مشکلات روحی و جسمی با اصلاح تغذیه بهبود پیدا می‌کند گاهی در کنار سایر روش‌های درمانی پیروی از این اصول کیفیت زندگی فرد را تغییر می‌دهد اما اینکه راهکار درست را پیدا کرد و فرق توصیه‌های غیرتخصصی از توصیه‌های پزشکی تشخیص داد کار بسیار دشواری است.
درمان‌های ورزشی و فیزیکی
ورزش یک راهکار ساده برای پیشگیری از بسیاری بیماری‌های جسمی و روحی است. متخصصان انجام تمرینات ورزشی و فعالیت بدنی منظم را برای کاهش علائم بسیاری اختلالات مثل افسردگی و اضطراب توصیه می‌کنند. اثرگذاری مدیتیشن و یوگا در کاهش تنش‌های ذهنی و بهبود عملکرد ذهن و جسم به اثبات رسیده اما تنها باید به سراغ متخصصان واقعی این حوزه رفت و نمی‌توان از توصیه هرکسی در این خصوص پیروی کرد. آرمیدگی پیشرفته عضلانی هم تکنیک خوبی است که تنش‌های عضلانی را کاهش داده و به فرد می‌آموزد چگونه آگاهانه عضله‌های خود را آرام کند.
درمان‌های اجتماعی
تعاملات انسانی و روابط اجتماعی به سلامت روان انسان کمک می‌کنند. متخصصان از این اصل برای درمان غیردارویی بسیاری بیماری‌ها و اختلالات استفاده می‌کنند اگر می‌خواهید بدانید درمان غیردارویی چیست باید این اصول را بشناسید. هرچه کیفیت روابط اجتماعی وفردی بالا رود، وضعیت سلامت روان فرد هم ارتقا پیدا می‌کند. وجود یک شبکه حمایتی منسجم علائم استرس،اضطراب و افسردگی را به شکل چشم‌گیری کاهش می‌دهد. گروه درمانی یک روش درمان اجتماعی است که برای ترک اعتیاد، مقابله با بسیاری اختلالات و انتقال تجربه مورد استفاده قرار می‌گیرد. داشتن حمایت اجتماعی خانواده و دوستان هم به کاهش علائم مشکلات روانی و جسمی کمک کرده به فرد حس آرامش و امنیت می‌دهد.
مهمترین مزایای درمان غیر دارویی چیست؟
درمان‌های غیر دارویی مزایای بسیاری دارند که در اینجا به برخی از مهمترین آن‌ها اشاره می‌کنیم:
اثرگذاری طولانی مدت
در اغلب مواقع درمان‌های غیردارویی اثرگذاری طولانی مدت و پایداری دارند که به مهمترین نقطه قوت آن‌ها تبدیل می‌شود. تغییراتی که از درمان‌های روان‌درمانی حاصل می‌شوند سلامت روان فرد را ارتقا داده و به او در طولانی مدت کمک می‌کنند.
نداشتن عوارض جانبی
در مقایسه با داروهای شیمیایی درمان‌های غیر دارویی عوارض بسیار محدودی دارند که اغلب پس از طی درمان از بین می‌روند. مصرف بسیاری از داروها به ویژه در طولانی مدت به بخش‌های مختلف جسم و روح صدمات جبران ناپذیری وارد می‌کند. ریسک مصرف داروها بسیار بالاست و برای فرد خطرات جدی دارد.
هزینه پایین
هزینه درمان‌های غیردارویی مثل استفاده از دستگاه آر تی ام اس یا تی دی اس تی در مقایسه با مصرف طولانی مدت برخی داروهای شیمیایی پایین است. درمان‌های غیر دارویی اغلب گزینه اقتصادی هستند که همه می‌توانند از آن استفاده کنند.
چالش‌ها و مشکلات درمان غیر دارویی چیست؟
درمان‌های غیر دارویی اغلب برای اینکه اثرگذاری خود را نشان دهند به زمان بیشتری نیاز دارند به همین دلیل بیمار باید هنگام بکارگیری این روش‌ها صبر بیشتری از خود نشان دهد و به درمان متعهد باشد. شرکت منظم در جلسات درمانی، حفظ روحیه و ایمان به اثربخشی درمان از مواردی است که فرد باید در نظر بگیرد در حالی که درمان‌های دارویی گاهی سریع‌تر اثر می‌کنند و فرد به سرعت تغییرات را در خود احساس می‌کند. برخی از درمان‌های غیر دارویی همچنین اثرابخشی محدودتری دارند به نحوی که در برخی موارد این درمان‌ها به تنهایی کافی نیستند و فرد باید از درمان‌های تکمیلی دیگر هم کمک بگیرد.
نتیجه گیری
بسیاری از افرادی که به درمان‌های دارویی اعتماد ندارند یا از آن‌ها نتیجه نگرفتند می‌خواهند بدانند درمان غیر دارویی چیست و چقدر اثرگذار است. حقیقت این است که درمان‌های غیر دارویی گزینه درمانی بسیار خوبی هستند که اغلب بی‌خطر، بدون درد و اثرگذار هستند. استفاده از برخی دستگاه‌ها، روان درمانی و بهبود تغذیه به همراه ورزش بخشی از این درمان‌ها هستند که فرد بسته به نوع اختلال، درجه درگیری و وضعیت شخصی خود می‌تواند از آن‌ها بهره بگیرد. درمان غیر دارویی باید توسط متخصص توصیه شود و فرد به شکل خود سرانه نمی‌تواند به سراغ آن برود.